Để chẩn đoán cần dựa vào : Các triệu chứng lâm sàng
Việc chẩn đoán xác định vô sinh nam giới không khó khăn. Một cặp vợ chồng trẻ, nhiều năm chưa có con, đến gặp thầy thuốc với kết quả được ghi trên phiếu xét nghiệm tinh dịch đồ là không có hoặc rất ít (dưới mức trung bình) tinh trùng, đã có thể tự chẩn đoán được cho mình.
Khó khăn của người thầy thuốc ở đây là việc chẩn đoán nguyên nhân gì gây ra tình trạng vô sinh ở người bệnh nhân nam giới này.
Chính vì vậy, việc hỏi bệnh cũng không đơn giản như một số bệnh thông thường khác. Cuộc tiếp xúc đầu tiên, nên gặp cả hai vợ chồng, để thu thập được đầy đủ các thông tin giúp cho việc phân tích tìm ra nguyên nhân gây bệnh.
Tổ chức Y tế thế giới đã thống nhất mẫu thống kê điều tra dịch tễ học cho bệnh vô sinh nam giới. Dựa vào đó, kèm theo một số thay đổi nhỏ về chi tiết cho phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam, bước đầu để lượng hoá thông tin chúng tôi xin .đề xuất một bản mẫu những câu hỏi.
- Hỏi bệnh – các triệu chứng cơ năng
Mẫu số 1
Số phiếu…………
Họ và tên :……………………………………
Sinh ngày……. tháng……. năm………
Địa chỉ :
Thôn (số nhà):……………………….
Xã (phường) :…………………………
Huyện (Quận):……………………….
Tỉnh – Thành phố :………………….
Địa chỉ cơ quan :…………………….
Điện thoại :……………………………
Nghề nghiệp :……………………………….
Trình độ văn hoá :…………………………
Dân tộc : Kinh Thiểu số
PHẦN TIỀN SỬ
Đã từng có thói quen :
Hút thuốc Uống rượu Thói quen khác
Đã có lần nào dùng ma tuý không Có Chưa bao giờ
Dùng loại thuốc nào không – bao lâu ?
A. Tiền sử hôn nhân và thai sản
- Kết hôn từ năm nào Tháng……….. năm……..
Đã bao nhiêu năm
- Có nhu cầu sinh con ngay sau khi kết hôn không
Có Chưa
- Có sử dụng biện pháp tránh thai nào khi chưa có con
Dụng cụ tử cung Bao cao su
Thuốc tránh thai Biện pháp khác
- Vợ đã mấy lần có thai
- Lần có thai đầu tiên sau cưới bao lâu ?
Mấy năm……. tháng……….
- Vợ có lần nào nạo thai không ?
Có Nếu có mấy lần
- Nếu có thì thai bao nhiêu tháng tuổi ? Năm nào
- Lý do nạo thai
- Vợ đã có lần nào sảy thai không ?
Có Nếu có mấy lần Không
- Nếu có thì thai bao nhiêu tháng tuổi ?
- Nguyên nhân sảy thai
- Vợ có lần nào bị thai chết lưu không ?
Có Nếu có mấy lần Không
- Nếu có thì thai bao nhiêu tháng tuổi ? Năm nào
- Sau xảy hoặc chết lưu thai vợ anh được điều trị bằng
Phương pháp nào ?
Ở đâu ?
- Hiện có con chưa ?
Có mấy con Chưa
- Đã được khám và điều trị chậm con chưa ?
Có Chưa
- Khám điều trị riêng anh hay cả vợ ?
Chỉ anh Vợ Cả 2
- Khám chữa ở cơ sở nào ?
Bệnh viện tỉnh Trung ương Cơ sở
Chẩn đoán bệnh gì ?
Bình thường
- Điều trị bằng phương pháp nào ?
Đông y Tây y Cả 2
- Nếu điều trị tây y thì điều trị
Nội khoa Ngoại khoa Cả 2
- Hiện có mong muốn được chẩn đoán và điều trị để có con không ?
Có Không
B. Tiền sử gia đình
- Bố mẹ anh sinh được mấy người con ?
Bên anh Bên vợ
- Anh chị em ruột của anh có ai chậm con không ?
Có Không
C. Tiền sử bệnh tật
- Quai bị : Có Không
- Anh có thấy bộ phận sinh dục mình bình thường không ?
Có Không
- Anh và vợ có mắc bệnh kinh niên – mãn tính không ?
Có Không
Nếu có thì bệnh gì ?……………………………………………….
- Anh và cợ có khi nào tiếp xúc với hoá chất độc không ?
Có Không
Nếu có thì loại gì (ghi rõ tên, thời gian bao lâu)
- Anh và vợ có mắc bệnh lây qua đường sinh hoạt tình dục không?
Có Không
Nếu có thì bệnh gì ?
- Anh có bị dị tật bẩm sinh bộ phận sinh dục không ?
Có Không
Nếu có thì loại gì ? Dị tật tiết niệu Vú to
- Anh sờ thấy có mấy tinh hoàn trong bìu
2 cái 1 cái không có
- Anh cảm thấy dương vật của mình bình thường hay bé ?
Bình thường Bé Cong
- Chấn thương, vết thương hay phải mổ về tiết niệu – sinh dục ?
Có Không
Nếu có mổ thì loại nào ?
+ Mổ thoát vị + Tinh hoàn ẩn
+ Xoắn tinh hoàn + Nang thừng tinh
+ Giãn tĩnh mạch tinh + Tràn dịch tinh hoàn
+ Bị chấn thương cơ quan sinh dục + Mổ vùng bìu, bẹn vì bệnh khác
Anh đã có con chưa : Có Mấy con Chưa
D. Đặc điểm sinh lý
Nhu cầu đòi hỏi về sinh lý :
Nhu cầu cao Bình thường Thờ ơ
Chồng : Họ tên…………………………………………………..
- Thời gian giao hợp bình thường là bao nhiêu phút
- Số lần giao hợp trung bình trong tuần
- Khi giao hợp bạn có xuất tinh hay không ?
Có Không
- Khi giao hợp xuất tinh có khoái cảm không ?
Có Không
- Khi giao hợp xuất tinh có đau không ?
Có Không
- Có xuất tinh nhanh hay không ?
Có Không
Vợ: Họ tên……………………………………………………
- Nghề nghiệp :
- Trình độ văn hoá :
- Hành kinh từ khi bao nhiêu tuổi ?
- Hiện nay hành kinh như thế nào ?
Đều Không
- Vòng kinh bao nhiêu ngày ?
- Hành kinh kéo dài mấy ngày ?
- Màu sắc kinh nguyệt:
Hồng Thâm Không
- Có bị đau khi hành kinh không ?
Có Không
- Nhu cầu đòi hỏi về sinh lý
Nhu cầu cao Bình thường Thờ ơ
- Khi giao hợp có khoái cảm không ?
- Khi giao hợp có đau không ?
Có Không
- Thăm khám làm sàng – các triệu chứng thực thê
Cơ quan sinh dục :
Dương vật:
Hình dạng :…………………………………………………………..
Độ cương cứng :…………………………………………………….
Các dị tật (miệng sáo, bệnh La Peyronie, các dị tật khác) Tinh hoàn :
Số lượng :……………………………………………………………..
Kích thước :…………………………………………………………..
Mật độ :……………………………………………………………….
Dị tật (tinh hoàn ẩn) :………………………………………………………….
Mào tinh : căng hay không ? Sơ rắn cứng ?……………….
Tràn dịch màng tinh hoàn ?…………………………………….
Ống dẫn tinh :
Sờ thấy không ?…………………………………………………….
Nghi ngờ tắc ODT ?……………………………………………….
Không ODT bẩm sinh…………………………………………….
Giãn tĩnh mạch tinh……..
Khối u bìu- tinh hoàn – loại gì ?
Bệnh khác :………………………………………………
- Các triệu chứng toàn thán Toàn thân :
Nặng :…………… kg Cao……………… cm
Tinh thần kinh :…………………………………………
Hình dáng bên ngoài:…………………………………
Các phản xạ tiếp xúc :………………………………..
Bệnh tật:
Đái đường ………………………………………………..
Tuyến yên ……………………………………………….
Tuyến thượng thận…………………………………….
Gan mật…………………………………………………..
Tim – mạch……………………………………………….
Bệnh thận…………………………………………….. …
Nhiễm khuẩn hệ tiết niệu…………………………….
Dị tật bẩm sinh hệ tiết niệu…………………………
Các dị tật khác………………………………………….
Bệnh di truyền…………………………………………..
Hiện đang điều trị bệnh gì – bao lâu ?
Dùng thuốc gì – bao lâu ?……………………………
Các xét nghiệm cận lâm sàng
Xét nghiệm tinh trùng
- Xét nghiệm tinh dịch đồ (xem mẫu bài tinh trùng)
Nên cho bệnh nhân thử sau 7 ngày không giao hợp để cho kết quả chính xác nhất, lấy tinh dịch tại phòng xét nghiệm và thử ngay.
Cần chú ý những thông số sau :
Lượng thể tích tinh dịch, màu sắc, độ pH, độ nhớt.
Số lượng tinh trùng/lml
Tỷ lệ sống của tinh trùng : khoẻ, yếu, chết.
Độ di động của tinh trùng.
- Độ 1 : di động nhanh theo đường thẳng
- Độ 2 : dị động không định hướng
- Độ 3 : ngúc ngoắc tại chỗ
- Độ 4 : không di động
- Hình thái : Bình thường hay có những dị dạng bất thường hoặc chỉ có đầu, hoặc chỉ có phẩn đuôi (người ta thường gọi là quái tinh).
- Số lượng bạch cầu trong tinh dịch để đánh giá các viêm nhiễm nếu có.
- Sự có mặt của hồng cầu nếu có để đánh giá hiện tượng xuất tinh ra máu.
Thử nghiệm độ xâm nhập của tinh trùng vào dịch cổ tử cung người vợ thực hiện 10 giờ san khi giao hợp
Xét nghiệm sinh hoá tinh dịch
Túi tinh chứa nhiều fructose, trong khi tuyến tiền liệt chứa phosphatase acid và kẽm, mào tinh hoàn chứa cartinin. Dựa vào các đặc điểm này có thể chẩn đoán tắc ở đoạn nào.
Xét nghiệm kháng thể chống tinh trùng
Cần chú ý kết quả : loại và hiệu giá.
Xét nghiệm nội tiết tố máu
Nên xét nghiệm đầy đủ cả 5 yếu tố : LH, FSH, prolactin, Estradiol, testosteron. Xét nghiệm này rất cần thiết để xác định chẩn đoán nguyên nhân.
Xét nghiệm di truyền học
- về gen
- Nhiễm sắc thể
Xét nghiệm về mô học
- Chọc hút tinh dịch mào tinh hoàn
Trong trường hợp tinh dịch hoàn toàn không có tinh trùng (azoospermia), động tác chọc hút mào tinh hoàn có giá trị chẩn đoán nguyên nhân. Có 2 trường hợp xẩy ra :
- Dịch mào tinh hoàn không có tinh trùng. Tinh trạng này biểu hiện có rối loạn quá trình sinh tinh : tinh hoàn không sản sinh tinh trùng.
- Dịch mào tinh hoàn có tinh trùng trong khi tinh dịch xuất ra không có tinh trùng chứng tỏ có chỗ tắc hẹp ở đường ống dẫn tinh.
- Sinh thiết tinh hoàn Có thể làm theo 2 cách :
- Dùng kim sinh thiết chọc vào tinh hoàn lấy ra một phần tổ chức nhu mô sinh hoàn để thử.
- Rạch da bìu, rạch vỏ tinh hoàn lấy ra một phần nhu mô để thử.
Chẩn đoán hình ảnh
- Siêu âm hệ tiết niệu sinh dục
Nên chú ý :
Đo 3 chiều kích thước của tinh hoàn để tính ra trọng lượng.
Hình ảnh đường dẫn tinh và túi tinh.
Hình ảnh tuyến tiền liệt.
- Chụp ống dẫn tinh
Dùng kim luồn vào ống dẫn tinh từng bên, bơm thuốc cản quang Lipiodol ultrafluid rồi chụp. Mục đích để tìm vị trí tắc trên đường dẫn tinh.
