ĐÔNG Y CHỮA BỆNH NAM KHOA:
VIÊM MÀO TINH HOÀN
(Tử ung, Acute epididymitis)
Viêm mào tinh hoàn, đông y gọi là tử ung là im tinh hoàn làm mủ cấp tính, có đặc điểm là sát bệnh cấp, tinh hoàn sưng to nóng đỏ đau kèm theo triệu chứng nóng lạnh toàn thân.
Viêm mào tinh hoàn thường do nhiễm khuẩn từ bàng quang hay niệu quản lan xuống ống dẫn tinh gây viêm trên nửa bìu tinh hoàn. Viêm có thể lan tới tinh hoàn gây viêm tinh hoàn-mào tinh hoàn (epididymo-orchitis). Tây y điều trị chủ yếu bằng kháng sinh.
A – NGUYÊN NHÂN BỆNH LÝ.
Bênh có liên quan đến 2 tạng can và thận (kinh can vòng qua vùng hội âm, tinh hoàn thuộc thận). Có 2 nguyên nhân:
- Thấp nhiệt hạ chú do ngoại cảm lục dâm, ngồi nằm lâu ngày ẩm thấp, hoặc ăn nhiều chất cay nóng xào rán đều sinh thấp nhiệt uất kết tại bìu dái lâu ngày hóa hỏa hóa mủ.
- Té ngã gây tổn thương mào tinh hoàn bìu dái nhiễm phải độc tà (vi khuẩn) sinh bệnh.
B – TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG.
Hai thể bệnh viêm mào tinh hoàn:
- Viêm mào tinh hoàn cấp: Phát bệnh đột ngột, mào tinh hoàn sưng đau sốt, kèm theo triệu chứng toàn thân phát sốt cao sợ lạnh, phần viêm có thể lan đến tinh hoàn làm cho tinh hoàn to lên và đau; lan lới âm nang thì da bìu dái sưng nóng đỏ,đau. Đau có thể thể biến chứng Trường hợp làm mủ thì nhau; có thể không đau có thể khu trú hoặc theo ống dẫn tinh xuyên lên háng (bện), trực tràng và bụng dưới. Có biến chứng tràn dịch tính mạc (hydrocele). Trường hợp làm mủ thì da bóng mềm, trường hợp ca mủ thì tại chỗ giảm đau và triệu chủ thân nhẹ, miệng liên da và khỏi.
– Viêm mào tinh hoàn mạn tính: Phần lớn do viêm mào tinh hoàn cấp kéo dài, hoặc do nhiễm Lẩn nhe mà thành. Triệu chứng lâm sàng khác nhau có thể không đau, đau tức nhẹ, hoặc phân đuôi mào tinh hoàn sưng cứng nhẹ. Cũng có khi diễn, mào tinh hoàn sưng đau kèm theo triệu ở toàn thân. Trường hợp do chấn thương, lúc đầu cũng đau cấp tính những triệu chứng toàn thân không rõ, sau lại nhiễm khuẩn thứ phát mới o sưng nóng đỏ đau và phát sốt.
C – CHẨN ĐOÁN PHÂN BIỆT.
- Viêm tinh hoàn do biến chứng quai bị: Thường phát bệnh sau khi mắc quai bị, tinh hoàn sưng đau, da, bìu dái đỏ sau 7-14 ngày hết không làm mủ chỉ để lại teo tinh hoàn.
- Chứng sa ruột nghẽn: Có triệu chứng bìu dái sưng đau nhưng có tiền sử sa ruột (thoát vị bẹn) không có triệu chứng nhiễm khuẩn cấp.
- Chứng lao mào tinh hoàn: YHCT gọi là chứng cử đàm, có triệu chứng bắt đầu mào tinh hoàn sưng cứng, bìu dái không sưng không đỏ, lúc vỡ mủ chảy Tong loãng có chất vữa rất dễ phân biệt.
D – ĐIỀU TRỊ.
- Biện chứng luận tri: Theo 2 thể bệnh:
- Thế cấp tính: Tinh hoàn sưng đau, ấn -hiều, bìu dái sưng nóng đỏ, da căng bóng, sốt sọ lạnh, miệng khát, buồn nôn, đau đầu, tiểu ít, dau, bụng dưới đau, rêu vàng dày, mạch huyền sác.
. Phép trị: Thanh nhiệt giải độc, lợi thấp tiêu sưng .
– Bài thuốc: Long đởm tả can thang gia giảm..
- Thể mạn tính: Tinh hoàn có cục cứng, không đau hoặc hơi đau và có cảm giác đau tức, bụng dưới đau tức, tinh thần mệt mỏi, chất lưỡi hơi thâm, rêu lưỡi mỏng hoặc nhầy, mạch huyền hoạt .
– Phép trị: Sơ can lý khí hóa ứ tán kết .
– Bài thuốc: Câu quất thang gia giảm.
. Cách gia giảng: Cục cứng khó tiêu gia Tam lăng, Nga truật, bào Sơn giáp, có tràn dịch màng tinh gia Xích linh, Trạch tả .
-
Thuốc dùng ngoài:
- Thể cấp tính: Lúc sơ khởi đắp Kim hoàng cao, đeo dây nâng bìu dái. Đã có mủ rạch tháo mủ, dùng gạc tẩm thuốc Cửu nhất đơn dẫn lưu, lúc hết mủ dùng Sinh cơ tán.
- Thế mạn tính: Đắp Xung hòa cao.
-
Phòng bệnh và hộ lý:
- Tránh không để chấn thương tinh hoàn và bìu dái.
- Tinh thần thanh thản, tránh bực bội gây tổnthương can .ngơi đầy đủ, chú ý có khả
- Tích cực trị bệnh đường niệu.
- Lúc mắc viêm tinh hoàn cấp phải được nghỉ y du, chú ý có khăn nâng bìu dái .
Theo:”Đông Y điều trị bệnh tiết niệu sinh dục” của Gs.Ts Trần Văn Kỳ.
