XUẤT XỨ BÀI “LỤC VỊ ĐỊA HOÀNG HOÀN”.
Đến đời Tống (năm 1119 – năm Tống Thần Tông tại vị), ông Tiền Ất (钱乙) trước tác sách “Tiểu Nhi Dược Chứng Chân Quyết” (小儿药证真诀), còn gọi là “Tiền Thị Tiểu Nhi Dược Chứng Trực Quyết” (钱氏小儿药证直诀), gồm có 3 quyển. Trong quyển hạ (quyển 3), ông có đề xuất ra phương Lục Vị Địa Hoàng Hoàn. Theo ông, vì Bát vị là dùng cho người lớn; tiểu nhi dương khí còn non kém, cho nên bỏ đi Nhục quế, Phụ tử, để tránh bạo nhiệt, mà sinh ra nục huyết. Và từ đó trở đi, bài Lục Vị Địa Hoàng Hoàn trở thành một phương thang cơ bản cho các biến phương bổ âm, bổ thận về sau.
Phân tích cơ chế bệnh:
Can thận hư:
Âm hư: Thắt lưng mỏi yếu, đầu choáng mắt hoa, tai ù tai điếc. Trẻ con không khép thóp, mạch tế.
Hỏa vượng: Cốt chưng triều nhiệt, lòng bàn chân tay nóng, di tinh đạo hãn hoặc tiêu khát, hoặc răng chân răng lung lay, tiểu tiện dầm dề, miệng khô họng ráo. Sắc lưỡi đỏ, rêu ít, mạch sác.
Công dụng: Tư âm bổ thận.
Giải thích phương thang:
|
Vai trò |
Vị thuốc |
Công năng |
|
Quân |
Thục địa hoàng |
Tư âm bổ thận, điền tinh ích tủy |
|
Thần |
Sơn thù |
Bổ dưỡng can thận, có thể sáp tinh |
|
Sơn dược |
Bổ ích tỳ âm, lại có thể cố tinh |
|
|
Tá |
Trạch tả |
Lợi thấp tiết trọc, đề phòng công năng tư âm của Thục địa, sẽ khiến nê trệ, làm cho tà khí không tán đi được |
|
Phục linh |
Thẩm thấp lợi niệu, lại trợ cho sơn dược được kiện vận |
|
|
Đan bì |
Thanh tiết tướng hỏa (can hỏa), lại chế tính ôn sáp của Sơn thù |
Ba vị Thục địa, Sơn thù, Sơn dược phối hợp lại để tư dưỡng tỳ thận, được gọi là “tam bổ” (ba vị bổ).
Ba vị Trạch tả, Đan bì, Phục linh phối hợp lại là để thấm thấp trọc, thanh hư nhiệt, còn được gọi là “Tam Tả” (ba vị tả).
Vận dụng lâm sàng:
1. Đây là bài cơ bản để trị các chứng thận âm hư. Biểu hiện lâm sàng là lưng đau gối mỏi, đầu choáng mắt hoa, miệng ráo họng khô, lưỡi đỏ ít rêu, mạch trầm tế sác.
2. Nếu âm hư mà hỏa vượng mạnh, thì gia Tri mẫu, Huyền sâm, Hoàng bá, để tăng thêm sức thanh nhiệt, giáng hỏa; kiêm có tỳ hư khí trệ, thì gia Bạch truật, Sa nhân, Trần bì, để phòng ngừa khí trệ ở tỳ.
3. Thận hư mạn tính, cao huyết áp, tiểu đường thể âm hư, u phổi, u thận, suy giảm công năng tuyến giáp trạng, viêm võng mạch. Hội chứng các chứng trạng thận âm suy nhược người cao tuổi.
Y gia bình luận:
Sách “Thành Phương Tiện Độc” chép: phương này đại bổ ba tạng Can Tỳ Thận, chân âm bất túc, tinh huyết khuy tổn. Đã dùng bổ thì phải tả tà, tà lui thì bổ mới có lực. Vì vậy dùng Thục địa để đại bổ tinh huyết cho tạng thận làm Quân; dùng Trạch tả để dẫn tà trọc ở thận và bàng quang là tá; dùng Sơn dược để bổ can cố tinh, Mẫu đơn bì để thanh tiết tướng hỏa ở huyết phận của Quyết âm, Thiếu dương. Sơn dược dưỡng tỳ âm, Phục linh sấm thấp ở tỳ, tương hòa tương tế, không táo không hàn, đây đúng là phương thang Vương đạo vậy”.
