Chăm sóc sức khoẻ cho những người đi du lịch ra nước ngoài bắt đầu bằng việc giáo dục và phòng ngừa trước chuyến đi, và kết thúc bằng việc đánh giá sau chuyến đi những phơi nhiễm đối với các loại bệnh thường ít gặp ở nước xuất phát.
TIỀN SỬ DU LỊCH
Mục đích của việc thăm khám trước chuyến đi là (1) giáo dục cho người đi du lịch, (2) đánh giá nguy cơ phơi nhiễm với các bệnh có thể phòng ngừa được, và (3) dự kiến biện pháp phòng ngừa. Tiền sử du lịch là công việc quan trọng nhất để đánh giá nguy cơ. Các vấn đề cần xem xét là loại hình và mục đích chuyến đi, ngày khởi hành, lịch trình, thời gian và mức độ nguy cơ, khí hậu, độ cao so với mực nước biển, phương tiện đi lại, nơi ở qua đêm. Những thông tin này bổ sung cho tiêu chuẩn của tiền sử bệnh và việc đánh giá. Hình 9.1 là một ví dụ về mẫu tiền sử.
Đánh giá nguy cơ của chuyến đi
Nguy cơ mắc phải các vấn đề về sức khoẻ trong suốt chuyến đi liên quan trực tiếp với loại hình du lịch. Khả năng phơi nhiễm bệnh tăng dần trong các loại hình du lịch sau: Đi bằng tàu biển ít nguy hiểm nhất vì hành khách nghỉ qua đêm trên tàu, hạn chế bị lây nhiễm các bệnh từ người bản xứ và động vật. Những người săn tìm sự mạo hiểm và khoái lạc cần phải có những lưu ý đặc biệt tuỳ thuộc vào quan niệm của họ về “khoái lạc” và “mạo hiểm”. Một số người thì chỉ xem, trong khi đó một số người khác lại đi tìm sự thoả mãn tình dục. Các chuyến công tác, thường là theo tính chất nghi thức, có thể cô đơn và kéo dài. Sự cách biệt lâu với gia đình và các mối quan hệ thân thuộc có thể dẫn đến những hành vi không phải là không nguy hại. Loại hình du lịch (đi lại) có nhiều nguy cơ nhất là safari (du lịch kết hợp săn bắn), điển hình ở Đông Phi. Phần lớn các cuộc du lịch săn bắn đều thoải mái về thể chất, nhưng thường dễ nhiễm các bệnh do côn trùng, nước và thức ăn địa phương. Nguy cơ nhiễm bệnh còn cao hơn nếu đến thăm gia đình, bạn bè hay những người khác sống ở những nước kinh tế đang phát triển, chẳng hạn như giáo viên, sinh viên, người truyền giáo. Những khách du lịch này thường đi lại nhiều cùng với con cái, cảm thấy khó thích nghi với phong tục địa phương, không muốn làm mất lòng chủ nhà cũng như họ hàng ở địa phương do những khác biệt vì họ là người phương Tây, luôn giữ mối liên hệ mật thiết với người bản xứ và do đó có nguy cơ cao nhiễm bệnh do côn trùng. Nhiều người di cư khi trở về nước thì đã mất đi một phần sức đề kháng trước đó (ví dụ: miễn dịch đối với bệnh sốt rét và bệnh tiêu chảy), và đánh giá thấp nguy cơ đó của bản thân và con cái mình. Những người đi du lịch có nguy cơ nhiễm bệnh cao nhất là: người di cư, người du canh du cư, người đi xe đạp và người lái bè mảng. Mặc dù họ thường được chuẩn bị kỹ lưỡng hơn qua việc tự tìm hiểu, học hỏi trước khi khởi hành, và thường được cảnh báo nhiều hơn về các nguy cơ, họ cũng là những người ưa phiêu lưu hơn, hay coi thường thuốc men, và thường xuyên ít có khả năng tài chính để mua những loại thuốc và vaccin phòng bệnh đắt tiền.
Tiền sử bệnh
Một số yếu tố trong tiền sử bệnh có ý nghĩa đặc biệt khi cho thuốc cho người đi du lịch. Mẫu tiền sử bệnh ở hình 9.1 đã nhấn mạnh các yếu tố cơ bản này. Sự tồn tại của các tình trạng bệnh lý hay dị ứng này có thể giúp ngăn ngừa một số loại hình du lịch hoặc chống chỉ định đối với một số vaccin và thuốc, chẳng hạn như thuốc chống sốt rét, được kê riêng cho người đi du lịch. Câu trả lời rõ ràng được đưa ra trong phần phòng ngừa dịch bệnh dưới đây.
PHÒNG BỆNH
Mục đích của việc khám cho người đi du lịch trước khi khởi hành là để có được những biện pháp phòng ngừa. Các biện pháp phòng ngừa gồm: giáo dục, tiêm phòng, dùng thuốc dự phòng bệnh sốt rét và các bệnh phát sinh do sống ở vùng địa lý cao, thuốc chống tiêu chảy cho người đi du lịch.
Giáo dục trước khi đi
Giáo dục là trung tâm cho những người đi du lịch. Vai trò của nó là giảm thiểu các nguy cơ, chuẩn bị tinh thần đối phó với các vấn đề có thể xảy ra hoặc những vấn đề hiện có nhưng trầm trọng hơn. Hình 9.2 đưa ra danh sách một số vấn đề cần giáo dục ngay khi thăm khám người bệnh.
An toàn nước và thực phẩm
Phương châm là “nấu, đun sôi, gọt vỏ, hoặc là quên nó đi”. Đun sôi nước sạch trong 3 phút ở mọi độ cao là đủ và là dạng nước an toàn nhất. Nước đóng chai nhìn chung là an toàn nếu nắp đậy được mở trước mặt du khách. Các viên chlorin và iodin có thể mua được ở các cửa hàng phục vụ cắm trại và đủ giết các vi sinh vật đối với đáp ứng miễn dịch còn nguyên vẹn, iodin có hiệu quả hơn. Không cần thiết phải có bình lọc nước vì không có khả năng kiểm nghiệm và cũng không lọc được virus. Tránh dùng nước vòi và nước đá, thậm chí kể cả để pha rượu. Sữa thường chưa được tiệt trùng vì là sản phẩm hàng ngày. Thịt và rau cần phải được nấu chín kỹ và ăn nóng. Tránh ăn các món buffet nguội, các món cay và salad. Gọt vỏ ngoài trái cây trước khi ăn để được an toàn.
Tránh côn trùng
Người đi du lịch chắc chắn không thể bị nhiễm một số bệnh trừ khi bị sinh vật truyền bệnh cắn. Có thể tránh bị muỗi, ve, ruồi tsetse, ruồi cát hay bọ chét cắn bằng cách thường xuyên bôi các loại thuôc đuổi côn trùng chứa khoảng 30% DEET (ví dụ Repel) lên vùng da hở. Dùng lâu và quá nhiều thuốc với nồng độ cao sẽ gây độc hại cho trẻ em. cần phải mặc quần áo dài ở những vùng có bệnh sốt xuất huyết hay sốt rét. Xịt hoặc ngâm quần áo, màn, lều bằng permethrin (Duranon và Permanon) cũng làm giảm đáng kể việc bị côn trùng cắn, đốt và tránh nguy cơ bị bệnh sốt rét.
Hình 9.1. Mẫu tiền sử bệnh
Tên bệnh nhân:……………………………………………………. Tuổi:………………….
Ngày:……………………………………………………….. Ngày khởi hành: ………….
Loại hình du lịch:
……………………….. Tàu biển ………………………… Đi học
……………………….. Giải trí/Khám phá …………………………. Dạy học
……………………….. Thương vụ Công tác
……………………….. Đi săn bắn Di cư
……………………….. Thăm gia đình/bạn bè …………………………… Chèo thuyền
Lịch trình:
Thành phố/Tỉnh/Vùng số ngày
Bạn sẽ:
………………….. Chỉ ở trên tàu biển
………………….. Nghi tại khách sạn
………………….. Nghỉ tại nhà
………………….. Ở trên núi cao hơn 10.000ft/3050m
………………….. Cắm trại
………………….. Vào rừng rậm
Tiền sử bệnh:
Bạn có mắc bệnh nào trong số các bệnh sau:
- Hen
- Bệnh thận/bàng quang
- Bệnh tim
- Cao huyết áp
- Loét/ phẫu thuật dạ dày trước đó
- Đái tháo đường
- Vẩy nến
- Viêm khớp
- Viêm phế quản/khí phế thũng.
Thuốc hiện dùng:
1.
2.
3.
Dị ứng:
Không có
Neomycin/streptomycin/polymyxin B . Trứng
Các dị ứng thuốc khác (ghi rõ)
Bạn đã bao giờ mắc bệnh sởi chưa?……………………………..
Hoặc sau 1956 đã tiêm vaccin phòng bệnh sởi chưa?……..
Có thai?
………………….. CÓ/Có khả năng Không thể
………………….. Không, loại biện pháp ngừa thai
Hình 9.2. Tóm tắt các điểm cần giáo dục
| Cho hầu hết các khách du lịch | Lời khuyên đặc biệt cho cá nhân |
| – Yêu cầu/nhu cầu vaccin | – Thuốc dự phòng bệnh sốt rét |
| – Tác dụng phụ của vaccin | – Ngộ độc/độc tính của quin |
| – An toàn thực phẩm, nước | – Ốm vì sống ở độ cao. |
| – Tránh côn trùng/nắng | – Phơi nhiễm nước ngọưbệnh sán máng. |
| – Bệnh tiêu chảy của người du lịch | – Các hãng thuốc nước ngoài/Các thuốc không cần kê đơn |
| – Dụng cụ sơ cứu/thuốc | – Các bệnh lây truyền qua đường tình dục/HIV |
| – An toàn chung/giao thông | – Bệnh dại/động vật |
Bộ dụng cụ sơ cứu
Nên trang bị thuốc hạ sốt/giảm đau, thuốc kháng sinh tại chỗ, thuốc đuổi côn trùng với nồng độ 30% DEET, kem chống tia cực tím A(VUA) và B(VUB) với yếu tố chống nắng (SPF) 15 hoặc cao hơn, thuốc kháng histamin đường uống, có thể cả xirô ho ipeca, kem chống nấm đặt âm đạo. Cũng nên mang theo hồ sơ bệnh án và điện tâm đồ nếu có điểm khác thường.
Lời khuyên an toàn chung
Nơi an toàn nhất trên máy bay là gần lối đi ra cửa thoát hiểm. Khi đi taxi luôn luôn đeo dây an toàn hoặc là ngồi ghế sau, cần phải kiên quyết đối với một người lái xe không an toàn. Tránh để cho mọi người nhìn thấy đồ đạc có giá trị hoặc tiền. Không bao giờ nên mang đi xa những đồ mà mình không thể bảo đảm được là sẽ không mất cắp. Tại những nơi gần lò gas, nên mở cửa sổ. Phòng ở tầng dưới của khách sạn là an toàn nhất, cần xem rõ nó có gần lôi thoát trong trường hợp hoả hoạn hay không. Thuốc chống sốt rét, các loại thuốc viên chlorin và iodin là nguy hiểm khi để gần trẻ em, và có lẽ cho phép để ipeca trong cabin.
Sự mệt mỏi sau chuyến bay dài (Chênh lệch múi giờ)
Chưa có biện pháp tốt nhất để phù hợp với sự thay đổi nhịp sinh học mặc dù đã có một số biện pháp hữu ích. Trước khi khởi hành, nên thêm vào múi giờ mới một giờ cho khoảng thời gian 24 giờ sẽ là có ích. Tại nơi đến, trong những ngày đầu tiên, dùng 5g melatonin lúc đi ngủ giúp làm ngắn lại thời gian; ánh sáng buổi sớm cũng có lợi như là bữa ăn sáng có nhiều protein. Trong thời gian du lịch không nên dùng rượu và tránh dùng đồ hydrat hoá nhiều. Thuốc ngủ như Zolpidem (Ambien) cũng giúp ngủ tốt hơn vào ban đêm.
Bệnh do di chuyển
Liệu pháp hữu hiệu để dự phòng bệnh do di chuyển ở người lớn là dùng scopolamin qua da (Transderm SCOP) dùng 8 tiếng trước khi di chuyển hoặc dùng 50 đến 100mg dimenhydrinat 1 tiếng trước khi đi, sau đó cứ sau 4 đến 6 giờ lại tiếp tục dùng. Nếu không cơ thể có thể bị suy yếu và gây ra các tác dụng phụ kháng tiết cholin không thể chấp nhận được, nhất là ở người già.
Bác sĩ và hiệu thuốc ở địa phương
Các hiệu thuốc phát triển trên khắp thế giới cho phép mua được hầu hết các loại thuốc không cần kê đơn ở bất kỳ quầy thuốc nào. Tuy nhiên, để chắc chắn trong việc “điều trị bệnh” và làm hài lòng khách hàng, các bác sĩ và dược sĩ địa phương thường kê đơn thuốc quá mức. Ví dụ, bệnh tiêu chảy của khách có thể được chữa bằng chloramphenicol diệt vi khuẩn, họ còn thêm vào một vài loại thuốc diệt ký sinh trùng. Đại sứ quán Mỹ có thể cung cấp cho bạn tên của các bác sĩ, bệnh viện địa phương có uy tín.
Nước ngọt và bệnh sán máng
Tất cả nước ngọt bị cho là nhiễm phân. Sau khi chẳng may uống phải bất cứ thứ nước ngọt nào ở vùng nhiệt đới và cận nhiệt đổi, phải nhanh chóng rửa ruột ngay đê giảm thiểu nguy cơ bị nhiễm sán và các bệnh khác từ nước.
Bệnh lây truyền qua đường tình dục
Nạn mại dâm ẩn dưới hình thức du lịch đặt nhiều du khách dưới nguy cơ của các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục (STDs), trong đó có cả HIV. Một số người rõ ràng đi du lịch vì mục đích tình dục. Thông báo rộng rãi cho khách du lịch về khả năng lây nhiễm này có thể nâng cao được các hành vi tự bảo vệ và khuyến khích tình dục an toàn.
Lời khuyên chung
- Mang các loại thuốc trong vỏ đựng gốc của chúng.
- Dụng cụ sơ cứu cần có một bản copy điện tâm đồ không bình thường, bản chụp X quang, một bản tóm tắt khi xuất viện gần nhất.
- Cần phải biết rõ các thông tin về chính sách bảo hiểm và xem xét cân nhắc mua bảo hiểm y tế (có ở các đại lý du lịch).
- Bệnh viêm mũi và viêm xoang nên được điều trị sốm và triệt để trước khi đi máy bay.
- Không bao giờ đồng ý tiêm nếu không tự mình chứng kiến việc vô trùng kim tiêm, bơm tiêm và xem xét lọ thuốc trước khi mở, hoặc đun sôi trong 10 phút.
ĐÁNH GIÁ SAU CHUYẾN ĐI
Người du lịch khoẻ mạnh
Hầu hết những người du lịch ngắn ngày trở về không cần phải khám lại. Tuy vậy, những người đã ở 6 tháng tại các nước đang phát triển cần phải thử lại máu để kiểm tra bệnh thiếu máu và bạch cầu ưa acid, và thực hiện 1 đến 3 lần kiểm tra phân để tìm trứng và các ký sinh trùng. Dựa vào tiền sử của những lần phơi nhiễm khác để quyết định các xét nghiệm bổ sung.
Người du lịch có triệu chứng
Đối với người du lịch trở về có triệu chứng, cần tập trung vào các triệu chứng hoặc bệnh trong thời gian đi du lịch, cần xem xét những phơi nhiễm về mặt tình dục, phơi nhiễm với nước ngọt, sự tuân thủ phòng bệnh, lịch trình chính xác để làm rõ khả năng nhiễm bệnh. Việc xem xét nguy cơ này là cơ sở để đánh giá tiếp theo. Bất kể có triệu chứng gì, nếu có phơi nhiễm với bệnh sốt rét thì phải bắt đầu bằng việc xét nghiệm máu trên những lam kính giọt đàn và giọt đặc. Nếu bệnh còn tiếp tục hoặc chỉ số nghi ngờ cao, cứ 6 giờ một lần phải xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét. Nên có một chuyên gia có kinh nghiệm trong việc đọc các lam kính tìm ký sinh trùng sốt rét, vì dấu hiệu của vật ký sinh thể hiện trên người chưa miễn dịch có thể rất mờ nhạt, nhưng người bệnh lại ốm nặng. Phân tích mẫu nước tiểu, mẫu phân tươi để nuôi cấy và 3 mẫu phân tìm trứng và ký sinh trùng có thể làm sáng tỏ được những vấn đề thường gặp. Nếu không, khám lại cho một người bị sốt có thể tiến hành theo cách và trình tự bình thường. Để tiên lượng sớm cần làm xét nghiệm chức năng gan, kháng thể sốt rét, huyết thanh viêm gan, huyết thanh sán máng, thử nghiệm miễn dịch liên kết enzym đối với HIV, huyết thanh rickettsia. Thử phản ứng huyết tương nhanh đối với bệnh giang mai và các thử nghiệm sàng lọc da bằng các dẫn xuất protein chuỗi trung bình được tinh lọc để phân biệt các bệnh rất giống nhau.
KẾT LUẬN
Không dễ dàng sống khoẻ mạnh ở nước ngoài, nhưng giáo dục kỹ càng những biện pháp phòng ngừa trước khi đi và tiêm vaccin có thể phòng được hầu hết các bệnh thông thường. Thế giới đang xích lại gần nhau hơn, và không dễ gì nhận thấy sự khác biệt, những bí ẩn và sự sôi động của nó. Bác sĩ gia đình có thể là người đi đầu trong việc ngăn chặn sự hồi sinh của những tai hoạ cũ như bệnh sốt rét và bệnh bạch hầu, và trong việc hạn chế sự lây lan của những căn bệnh mới nẩy sinh.
