BỆNH QUYẾT

A- NGUYÊN VĂN :

Quyết(1)chi hàn nhiệt giả hà dã?
Dương khí suy vu hạ, tắc vi hàn quyết; Âm khí suy vu hạ, tắc vi nhiệt quyết,
Hàn quyết hà thất nhi nhiên dã?
Thử nhân giả chất tráng, dĩ thu đông vu sở dụng, hạ khí thượng tranh bất năng phục, tinh khí dật hạ(2), tà khí nhãn tòng chi nhi thượng dã, khí nhân vu trung, dương khí suy, bất năng thẩm dinh kỳ kinh lạc, dương khi nhật tổn, âm khí dộc tại, cố thủ túc vi chi hàn dã. Nhiệt quyết hà như nhi nhiên dã?
Thử nhân tất sác túy nhược bão dĩ nhập phòng, khí tụ vu tỳ trung bất dắc tán Phù
tửu khí thỉnh nhi phiêu hãn(3), thận khí hữu suy, dương khí độc thắng, cố thủ túc vỉ chi nhiệt dã.
(Tô’ vấn : Quyết luận)

C-DỊCH NGHĨA NGUYÊN VĂN :

Bệnh quyết có chứng hàn và chứng rhiệt, nguyên nhân sinh bệnh là gì ?
Dương khí suy kiệt ở phần dưới sinh ra hàn quyết ; Âm khí suy kiệt ở phần dưới sinh ra nhiệt quyết.
Hàn quyết là do những sai sót gì gây ra ?
Những người tự ỷ mình thân hình khỏe mạnh, chơi bời trác tán trong mùa thu đông giữa lúc khí âm đang thịnh, tinh khí tràn xuống thất thoát ra ngoài, nguyên dương ngày càng hư, dương hư nên sinh nội hàn, tà khí âm hàn theo khí cơ thượng nghịch tụ lại ở trung tiêu, khiến tỳ dương và vị dương càng suy không vận hóa nuôi dưỡng được các kinh lạc ờ tứ chi, từ đó dương khí ngày càng suy sụp, âm khí độc chiếm ở bên trong, cho nên tay chân người bệnh đều giá lạnh.
Thế nhiệt quyết là do nguyên nhân nào gây ra ?
Những người mắc bệnh này thường là do hay hành lạc sau khi ăn uống no say, trong khi nhiệt khí tụ lại tại tỳ vị không tan Men rượu khí mãnh liệt, uống nhiều càng
bừng nóng, một khi thận khí bị hao tán thì âm tinh càng lui mà dương tà độc thịnh, cho nên người bệnh tay chân đều nóng sốt.

D- CHÚ THÍCH :

(1) Quyết Vương Băng chú :“Quyết là chỉ khí thượng nghịch”Đây là một chứng bệnh đột quỵ, người bệnh bị hôn mê trong khoảnh khắc hoặc kéo dài, khi tỉnh lại không có di chứng như bệnh trúng phong. Người bệnh quyết tay chân đều giá lạnh hay nóng sốt.
(2) Dật hạ : Tràn xuống, thoát ra.
(3) Phiêu hãn Nhanh lẹ, dũng mãnh.

A- NGUYÊN VĂN :

Quyết hoặc lệnh nhân phúc mãn, hoặc lệnh nhân bạo bất tri nhân(1>, hoặc chí bán nhật viễn chí nhất nhật nải tri nhân giả hà giả ?
Âm khí thịnh vu thượng tắc hạ hư, hạ hư tắc phúc mãn, dương khí thịnh vu thượng, tắc hạ khí trùng thượng nhỉ tà khí nghịch(2), nghịch tắc dương khí loạn, dương khí loạn tắc bất tri nhãn dã.
(Tố vấn : Quyết luận)

C- DỊCH NGHĨA NGUYÊN VĂN :

Bệnh quyết hoặc làm cho người bụng đầy trướng, hoặc khiến người bổng dưng bất tỉnh nhân sự, nhẹ thì nửa ngày, nặng thì cả ngày mới tỉnh là sao ?
Âm khí thiên thịnh ở thượng bán thân thì hạ bán thân cũng âm thịnh dương hư, bên dưới dương hư thì không vận hóa được cho nên bụng đầy trướng; Dương khí của người thiên thịnh ở thượng bán thân thì hạ bán thân dương khí tất hư, âm khí bên dưới lấn lên thành tà khí, tà khí thượng nghịch thì dương khí rốì loạn, thần minh thất thủ nên người bổng dưng bất tỉnh nhân sự.

D- CHÚ THÍCH :

(1) Bạo bất tri nhân : Bổng dưng bất tỉnh nhân sự.
(2) Hạ khí trùng thượng nhi tà khí nghịch : Chữ trùng có nghĩa là cùng nhau. Tà khí ở đây chỉ khí thất thường. Câu này ý nói dương khí thịnh ở trên thì âm khí bên dưới thịnh, hai khí cùng lấn lên thành tà khí thượng nghịch.

E- LỜI BÀN :

Trong thiên kinh văn này trình bày bệnh lý của chứng quyết, nguyên nhân gây bệnh là đo ăn uống no say rồi phòng dục quá độ làm hại thận, tỳ khiến âm dương mất thăng bằng, khí cơ kinh mạch rối loạn quyết nghịch. Bệnh có những triệu chứng bắt đầu từ chi dưới hoặc lạnh, hoặc nóng, có người thì xuất hiện chứng trạng theo đường kinh mạch. Nói chúng, bệnh quyết đều có thể phát triền và đưa đến một kết quả nguy hiểm là người bệnh bổng dưng bất tỉnh nhân sự về nguyên tắc chữa trị chủ yếu là điều hòa âm dương hư thực, điều tiết ăn uống, lối sống và làm việc, đồng thời căn cứ bệnh tình, châm thích những kinh mạch chủ trị bệnh.
Những chứng quyết được đề cập trong Tố vấn, Linh khu cũng khá nhiều, đại khái có thể qui nạp thành ba loại:

– Một là loại bổng dưng bất tỉnh nhân sự, hoặc gọi là bạo quyết, đại quyết, bạc quyết(giận quá bất tỉnh nhân sự) tiến quyết(bệnh xảy ra ở mùa hè).
– Hai là loại tứ chi quyết lạnh, quyết nhiệt, đây cũng là một chứng cấp, bệnh phát bắt đầu từ tứ chi, có thể đưa đến bất tỉnh hay chết. Loại này khác với quyết lạnh, quyết nhiệt được trình bày trong Thương hàn luận, vì chứng quyết trong thương hàn luận là dùng để phân biệt chứng hàn, chứng nhiệt khi Quyết âm Can kinh thọ bệnh.
– Ba là bao gồm các chứng quyết do khí huyết loạn nghịch được gọi là quyết nghịch, như chứng quyết của lục kinh, hay 12 kinh quyết nghịch, kể cả đau đầu lâu năm không khỏi cũng được gọi là quyết nghịch.