Hoàng Cầm: Tác dụng chữa bệnh, liều dùng và kiêng kỵ – 黄柏

Tên dùng trong đơn thuốc:

Hoàng cầm, Sao hoàng câm Khô cầm, Phiến cầm, Đạm hoàng cầm, Điều cầm, Tử
cầm, Đạm tử cầm, Tửu hoàng cầm, Tửu sao hoàng cầm (hoàng cầm sao với rượu).

Phần cho vào thuốc:

Rễ.

Bào chế:

Rửa sạch thái phiến dùng sống. Chữa ở trên thì sao rượu dùng, tả hòa ở can, đởm thì sao với nước mật lợn.

Tính vị quy kinh:

Vị đáng, tính hàn vào sáu kinh: tâm, phế, can, đởm, đại tràng, tiểu tràng.

Công dụng:

Tả phế hỏa ở thượng tiêu, thanh thấp nhiệt ở trong ruột.

Chủ trị:

1- Chữa ho do phế nhiệt, lại co’ thể an thai
2- Chữa đi ỉa chảy, lỵ đau bụng và hoàng đảm (vàng da) hoặc những bệnh nhiệt khác.
3- Chữa ung nhọt đầu đanh sưng tấy và mắt đỏ, sưng đau.

Ứng dụng và phân biệt:

Rễ già của cây Hoàng cầm trong rỗng và khô gọi là Khô cầm hoặc Phiến cầm, thể chất nhẹ, đi lên, chuyên tả hỏa ở thượng tiêu chủ yếu chữa đờm nhiệt ở vùng ngực ức, ho suyễn vàng da. Rễ Hoàng cầm còn tươi mới đào, thì bên trong rắn chắc gọi là Tử cầm hoặc Diều cầm, thể chất nặng chù đi xuống, chuyên tả hỏa ở hạ tiêu đại tràng, chù yếu chữa bụng dưới căng trướng, đại tiện ra máu tươi, đi lị.

Kiêng kỵ:

Người tỳ vị hư hàn và không có thấp nhiệt thực hỏa thì chớ dùng.

Liều lượng:

một đồng cân năm phân đến ba đòng cân.

Bài thuốc ví dụ:

Bài Hoàng cầm thang (Thương hàn luận phương) chữa Thái dương’với Thiếu dương hợp bệnh, đi lị. Hoàng cầm, Cam thảo, Thược dược, Đại tảo. Bốn vị trên cho nước vào sắc, bỏ bã, chia ra uống ấm (Trong sách Thương hàn luận kim thích cùa Lục uyên Lôi ghi: Thái dương với thiếu dương hợp bệnh, tự hạ lợi (đi ỉa chảy). Nhưng ở đây tác giả ghi là hạ lị. ỏ đây có 2 cách tham khảo:

a) Nếu chí nói hạ lị thì thiếu một vế hạ lợi mặc dù đều thuộc nhiệt.

b) Chữ lợi và chữ lỵ đọc âm Trung Quổc cũng đều đồng âm Bắc kinh đọc là li, Quảng đông đọc là lì. Vậy chúng tôi xin nêu đô’ bạn đọc tham khảo.

Tham khảo:

Hoàng Cầm, Hoàng liên, Hoàng bá tuy cùng là vị đắng, tính hàn, màu vàng, song cái vị đắng của Hoàng cầm mỏng manh hơn, tính hàn nhẹ hơn, cồng dụng trừ nhiệt cũng kém hơn Hoàng liên, Hoàng bá.