Chế độ ăn cho bệnh thoái hóa khớp
Nguyên nhân dẫn tới viêm khớp xương rất nhiều: tổn thương, lao động mệt mỏi, bị lạnh, béo mập, ít hoạt động, dinh dưỡng thiếu, môi trường lao động quá ẩm ướt lạnh giá….
Đông y cho rằng, người ta đến tuổi trung niên chức năng gan thận không đầy đủ, gân xương mất nuôi dưỡng, lại thêm mệt mỏi kéo dài, giá lạnh xâm nhập, khí huyết lưu thông bị ngăn cản gây ra các chứng bệnh về khớp. Đông y cũng có nhiều phương pháp điều trị.
Nguyên tắc ăn uống
Tại giai đoạn phát cơn, khớp sưng đau rõ rệt, có khi kèm nóng, đỏ ở các mức độ khác nhau, nên ăn uống thanh đạm, chủ yếu các thức ăn giải nhiệt, thông ẩm như dưa hấu, bí xanh, ngó sen, đậu phụ… kiêng ăn các thức cay nóng, nướng, quay trợ hoả hoặc mỡ béo, ngọt sinh ẩm như ớt, rượu, thịt mỡ, thịt dê…
Ở giai đoạn giải trừ dần, do căn bản là gan thận không đầy đủ, gân xương mất nuôi dưỡng, do vậy ăn uống nên bồi ẩm, chủ yếu là các thức ăn bổ lách tiêu ẩm như hồng táo, ý dĩ nhân, thịt chó, thịt dê…
Bệnh này là sự suy thoái dạng toàn thân biểu hiện cục bộ ở khớp gối, nên chữa trị cần chú ý chăm sóc toàn thân như ăn sữa bò, sữa đậu nành, xích đậu, đại táo…
Đây là bệnh có tổn thương sụn khớp nên cần ăn nhiều thức ăn có giàu chất sụn và có lợi cho việc sửa chữa khôi phục sụn khớp như vây cá, tai lợn, gân móng khuỷu, xương sườn thực phẩm có mai vỏ, như cua, tôm tép, trứng ngâm dấm…
Chế độ ăn có chứa nhiều beta-carotenoit bao gồm cryptoxanthine, zeaxanthin, lutein và lycopene – các chất có trong cam quýt, cà chua, lá rau xanh và các loại hoa quả có màu vàng cam khác có tác dụng rất tốt trong việc giảm nguy cơ viêm khớp đầu gối.
Các nhà khoa học đã tiến hành phân tích các số liệu trong một cuộc nghiên cứu gồm 25000 người tham gia về tác dụng của các loại carotenoit đối với bệnh viêm khớp. Những người tham gia vào nghiên cứu được theo dõi trong khoảng thời gian từ 1993 đến 2001 và họ phải ghi chép cụ thể chế độ ăn uống của mình.
Kết quả cho thấy 1/3 số người trong top đầu của danh sách được bổ sung nhiều zeaxanthin and beta-cryptoxanthin có nguy cơ mắc bệnh viêm khớp thấp hơn nhiều so với 1/3 số người trong top sau được bổ sung ít các chất này nhất. Việc bổ sung lượng zeaxanthin hàng ngày giúp làm giảm 20% số người bị viêm khớp, còn việc bổ sung lượng beta-cryptoxanthin hàng ngày giúp làm giảm tới 40% số người viêm khớp so với việc hạn chế ăn các chất này.
Tuy nhiên không phải tất cả các carotenoit đều có tác dụng bảo vệ đối với viêm xương khớp. Trái lại hai loại carotenoit khác là delta and gamma tocopherols tìm thấy trong đậu xanh, dầu cọ và các loại dầu khác được ghi nhận làm tăng gấp đôi nguy cơ mắc căn bệnh này.
Kết quả nghiên cứu cũng cho biết vitamin C (có nhiều trong các loại trái cây có múi) rất cần thiết cho một cơ thể khỏe mạnh, đặc biệt giúp bảo vệ sụn tránh hiện tượng thoái hóa và rạn nứt. Tuy nhiên một số nghiên cứu khác lại cho thấy việc bổ sung quá nhiều vitamin C cũng làm tăng nguy cơ bị viêm xương khớp. Do vậy chúng ta chỉ nên bổ sung một lượng vừa đủ chất này. Bên cạnh đó sự thiếu hụt vitamin D và E cũng làm tăng tăng nguy cơ thu hẹp đĩa khớp và đẩy nhanh tiến triển của bệnh viêm khớp.
Như đã nói ở trên, việc giảm cân là rất cần thiết cho sức khỏe xương khớp. Tuy nhiên, cần lựa chọn chế độ ăn giúp giảm cân hợp lí để phòng ngừa tiến triển nặng hơn của bệnh lý viêm khớp.
Hiện nay nhiều người vội vàng lao vào các chương trình và chế độ ăn giảm cân cấp tốc bằng việc giảm lượng cacbonhydrat mà không hề cân nhắc tới những ảnh hưởng có thể xảy ra. Họ nghĩ rằng ăn ít cacbonhydrat sẽ làm cho cơ thể đốt cháy lượng cacbonhydrat dự trữ để sinh năng lượng từ đó giải phóng được nhiều nước, tiếp đó cơ thể cũng bắt đầu đốt cháy chất béo và nhờ đó mà cân nặng được giảm đi.
Tuy nhiên theo Viện Sức khỏe Quốc gia Mỹ, việc ăn ít hơn 130g cacbonhydrat mỗi ngày sẽ dẫn đến việc hình thành keton trong máu, từ đó làm tăng lượng axit uric và đây cũng chính là lý do làm tăng nguy cơ mắc bệnh Gout – một chứng bệnh gây nhiều đau đớn nhất trong các bệnh viêm khớp. Thêm vào đó việc ăn ít cacbonhydrat còn làm tăng nguy cơ bị loãng xương.
Người béo phì có nguy cơ bị thoái hóa khớp hoặc Gút cao, vì vậy cần giảm cân theo chế độ ăn kiêng từ từ, nhằm giảm tối đa những chấn động trên khớp. Người gầy yếu bị viêm đa khớp dạng thấp nên ăn nhiều bữa nhỏ để hấp thu dinh dưỡng tốt hơn.
Đối với bệnh nhân bị thoái hóa khớp và viêm đa khớp dạng thấp, cần cung cấp lượng đạm nhiều hơn. Nên ăn thịt heo, thịt gia cầm, cá biển, tôm, cua, sò… ăn nhiều rau và trái cây tươi.
Đối với bệnh nhân Gút, cần hạn chế đạm để giảm lượng axit uric trong máu và tinh thể uric trong khớp. Nên hạn chế ăn các loại thịt, nội tạng, cá, trứng, xúc xích, các loại đậu, măng tây, nấm, súp lơ. Đặc biệt phải tránh rượu, thuốc lá, cà phê, trà.
Tác dụng kháng oxy hóa của các vitamin C, D, E và beta-carotene (còn gọi là tiền vitamin A) có thể giúp phòng tránh được một số dạng viêm khớp. Vitamin C và D có khả năng cải thiện bệnh viêm xương- khớp. Một công trình nghiên cứu mới đây cũng chứng minh khả năng làm chậm hẳn sự tiến triển của căn bệnh này ở đầu gối, chỉ với liều nhỏ dưới 150mg vitamin C (tương đương với hàm lượng sinh tố của 2 ly cam vắt) và 400 đơn vị quốc tế (IU) vitamin D/ngày.
Một số món ăn bài thuốc
Bài 1: Bí xanh 500g, xương sườn của lợn 250g, nấu canh ăn, nên ăn nhạt, dùng chữa giai đoạn phát cơn, chủ yếu là giai đoạn sưng, ít nóng đỏ, hoặc giai đoạn giải trừ bệnh để giữ gìn sức khỏe, phòng tái phát.
Bài 2: Mướp tươi 250g, đậu phụ 250g, gia vị vừa đủ nấu canh ăn, dùng chữa giai đoạn phát cơn cấp tính có sưng, nóng đỏ đau ở mức độ nhẹ.
Bài 3: Đậu xanh 100g, ý dĩ nhân 50g, đường cát, hoa quế vừa đủ, nấu canh ăn điểm tâm, sớm tối ngày 2 lần, dùng chữa giai đoạn cấp tính, sưng nóng đỏ đau rõ rệt, hạn chế cử động.
Bài 4: Hồng táo 10 quả, ý dĩ nhân 50g, không dùng đường nấu canh ăn điểm tâm, chia 2 lần sớm tối ăn hết, dùng chữa, giai đoạn giải trừ dần, sưng đau không còn rõ nữa, chỉ còn mệt mỏi.
Bài 5: Ý dĩ nhân 50g, đậu xanh 25g, bách hợp tươi 100g. Bách hợp tẽ cánh, xé bỏ màng trong, dùng chút muối tinh bóp nhẹ, rửa sạch để bỏ vị đắng, đậu xanh và ý dĩ nhân rửa sạch, đun sôi, đun nhỏ lửa tới khi đậu nhừ, sau thêm bách hợp cùng nấu tới đặc. Khi ăn thêm chút đường trắng, sớm tối mỗi lần ăn 1 bát con, dùng chữa âm hư, nóng trong, khớp gối sưng nóng đỏ đau nhiều.
Bài 6: Bột bạch phục linh 20g, xích tiểu đậu 50g, đại táo 10 quả, gạo tẻ 100g. Xích tiểu đậu nấu tới mười phần chín năm, rồi thêm gạo tẻ và đại táo vào nấu cháo, khi sắp đặc, thêm bột phục linh vào nấu thành cháo đặc, dùng chữa khớp gối sưng lan, hơi nóng.
Bài 7: Nam ngũ gia bì 50g, gạo nếp 500g, ngũ gia bì rửa sạch, thêm nước ngâm no, sắc nước, cứ 30 phút lấy nước sắc một lần, cộng lại 2 lần, đem nước đó nấu với gạo nếp thành cơm nếp hơi khô, để nguội, thêm men rượu vừa đủ, trộn đều, lên men thành rượu cái. Mỗi ngày lượng vừa đủ ăn trong bữa ăn, dùng chữa giai đoạn giải trừ dần, có đau mỏi không chịu được gió lạnh.
Bài 8: Đậu tương 30g, hồng trà 2g, muối ăn 0,5g, nước 500ml. Nấu đậu tương tới chín, lấy nước, thêm hồng trà, muối ăn đun sôi. Mỗi lần uống 100ml, chia 4 lần, sau ăn đậu tương, mỗi ngày 1 thang, có tác dụng thông ẩm tiêu sưng, dùng chữa khớp gối sưng khá rõ nhưng không nóng đỏ.
Thực phẩm trong bệnh khớp
I. Thực phẩm cải thiện bệnh viêm khớp
Chế độ ăn cho các bệnh nhân bao gồm các loại hoa quả có chứa hàm lượng phần trăm vitamin C cao như: cam, dâu tây, mâm xôi, đào, xoài…
Táo là loại quả rất quan trọng vì nó có khả năng chống lại các phản ứng viêm.
Một số thực phẩm khác cũng có tác dụng chống viêm như: tảo bẹ, nghệ, nấm và trà xanh.
Rau củ nên được xem như là thành phần chính trong chế độ ăn của bệnh nhân. Một số loại như: cải bắp, cải xanh, tỏi, gừng, các loại đậu xanh, rau bina, tỏi tây, cây ô liu.
Các loại cá như cá hồi, cá ngừ, sò, cá mòi, cá có thịt trắng… rất giàu a-xít béo Omega 3 – chất quan trọng để hạn chế viêm.
Một nhóm thực phẩm không thể thiếu là ngũ cốc: gạo lứt, lúa mỳ, lúa mạch đen… Các lương thực này chứa nhiều carbohydrate phức, mang lại nguồn năng lượng tuyệt vời cho người bệnh.
Thảo dược và các loại gia vị giúp chống lại những phản ứng có hại đối cơ thể như húng quế, húng tây, ớt, quế, bạc hà, mùi tây và cây đinh hương.
Các nguồn thức ăn giàu magiê cũng được khuyên nên ăn như: chuối, quả mơ, đậu, rau có lá.
6 nhóm thực phẩm dưới đây được xem là đầu bảng.
1. Cá béo
Cá béo hoặc bất kỳ loại thực phẩm nào giàu axít béo Omega-3 như cá hồi, cá mòi, cá trích, đậu nành, hạt lanh, dầu thực vật, dầu bí ngô đều tốt cho người bệnh thấp khớp. Sở dĩ mỡ Omega-3 tốt là do nó làm giảm quá trình sản xuất các loại hoá chất gây viêm nhiễm, xưng khuỷu khớp, ức chế các loại enzymnes làm tăng bệnh. Ngoài ra, cá béo còn chứa nhiều Vitamin D, làm giảm tấy đỏ và giúp người bệnh dễ chịu hơn.
Theo nghiên cứu mang tên WHS thực hiện ở 30.000 phụ nữ trong 11 năm phát hiện thấy, những người dùng 200 đơn vị quốc tế (IU) tức khoảng 3 aoxơ cá mòi/ngày giảm được 33% khả năng phát triển bệnh viêm khớp dạng thấp so với nhóm không ăn cá này. Ngoài ra, có thể uống hai cốc sữa có hàm lượng chất béo thấp cũng có thể cung cấp 200 IU/ngày nếu không ăn cá béo. Nên tắm nắng mỗi ngày 10-15 phút cũng có tác dụng tích cực.
2. Dầu ôliu
Dầu ôliu giàu hợp chất Oleocanthal ngăn chặn các enzyme tham gia vào quá trình gây viêm nhiễm. Theo nghiên cứu do Trung tâm Hoá sinh Philadelphia, Mỹ thực hiện, trung bình cứ 3 thìa cà phê dầu ôliu có tác dụng tương tự 1 liều thuốc Ibuprofen. Như vậy, tuy lượng dùng rất nhỏ nhưng giá trị lại rất lớn, ngoài ra 1 thìa cà phê dầu ôliu còn có chứa tới 119 calo. Có thể ăn bằng cách cho vào xa lát, bơ, bánh mì…, mỗi ngày ăn 1 thìa cà phê.
3. Ớt ngọt, quả chua và trái cây giàu Vitamin C
Vitamin C có tác dụng bảo vệ callagen, một thành phần chính của sụn, nếu thiếu thành phần này sụn sẽ yếu và rủi ro gia tăng bệnh rất cao. Theo một nghiên cứu của các nhà khoa học Canada được thực hiện ở 1.317 đàn ông dùng 1.500mg Vitamin C/ngày bằng ăn uống đã giảm được tới 45% rủi ro mắc bệnh gút (một dạng của bệnh thấp khớp) so với nhóm dùng 250mg/ngày.
Trường hợp mắc bệnh viêm xương khớp (Osteoarthritis) thì không nên lạm dụng Vitamin C liều cao (từ 1.500-2.500mg/ngày) kéo dài từ 8 tháng trở lên. Để mang lại lợi ích cao nhất nên dùng từ 200-500mg/ngày. Nên tăng cường thực phẩm giàu Vitamin C (tốt hơn là dùng thuốc bổ), các loại rau như bông cải, xúp lơ có chứa hợp chất indole 3-carbinol còn có tác dụng hạn chế rủi ro mắc bệnh ung thư đặc biệt là ung thư vú ở phụ nữ.
4. Hành tỏi
Kể cả hành ta, hành tây, tỏi, húng, mùi tây, cà rốt, rau diếp …, đều tốt cho người thấp khớp bởi giàu quercetin, chất chống ôxi hoá rất tiềm ẩn, có tác dụng ức chế các hoá chất gây viêm nhiễm, giống như tác dụng của thuốc aspirin và Ibuprofen. Ngoài hành tỏi, có thể ăn các loại thực phẩm khác như cải xoăn, cà chua, đào, táo… cũng rất giàu hàm lượng quercetin có lợi cho người mắc bệnh khớp. Mỗi ngày nên ăn khoảng nửa bát thực phẩm giàu quercetin sẽ mang lại lợi ích tích cực nhất.
5. Quả anh đào đỏ (Tart Charries)
Theo một nghiên cứu mới đây do các chuyên gia ĐH Michigan, Mỹ thực hiện trên động vật thì các chế phẩm từ quả anh đào (ở Việt Nam còn ít phổ biến, chủ yếu là nhập ngoại) có tác dụng giảm được tới 50% khả năng gây viêm nhiễm, còn ở người là 56%, nhất là nhóm mắc bệnh viêm xương khớp sau khi dùng viên nhộng được chiết xuất từ loại quả này trong thời gian 8 tuần.
Lợi thế chính có trong quả anh đào đỏ là anthocyanins, chất tạo màu làm cho quả có màu khác với các loại quả khác. Nói cách khác đây là chất chống ôxi hoá tốt cho cơ thể. Mỗi ngày nên ăn 1/2 bát anh đào ở dạng tươi, lạnh đông, sấy khô hoặc đóng hộp, hoặc 240 gam nước ép từ loại quả này.
6. Chè xanh
Theo rất nhiều nghiên cứu thì chè xanh giàu chất chống ôxi hoá có tác dụng giảm đau cho bệnh thấp khớp, đặc biệt là hợp chất có tên là epigallo catechin – 3 gallate (EGCG) có tác dụng hạn chế đau xương nên giúp cho người bệnh dễ chịu. Mỗi ngày nên uống 3-4 cốc nước chè xanh, nên hạn chế đồ uống giàu caffein. Chè xanh là sản phẩm có sẵn, rẻ tiền, giàu Vitamin, dưỡng chất và nhiều lợi ích khác cho con người và cho người mắc bệnh thấp khớp nói riêng.
7. Bắp cải
Với những người bị viêm khớp, nên ăn nhiều bắp cải. Loại rau này giống như một chất bôi trơn, làm linh hoạt chuyển động các khớp.
8. Cà chua
Một thực phẩm khác là cà chua cũng rất tốt cho người bị thấp khớp nhờ hàm lượng lycopen và chất carotenoit chống ôxy hóa. Một cốc nước ép cà chua chín mỗi ngày thực sự rất cần thiết cho việc bảo vệ sụn.
II. Những thực phẩm cần tránh
Giảm lượng phốtpho đưa vào cơ thể. Vì nếu lượng phốt-pho cao sẽ dẫn đến giảm canxi. Canxi bị mất đi nhiều sẽ làm bệnh tiến triển xấu đi. Thực phẩm giàu phốt-pho là thịt, phủ tạng, thịt đã qua chế biến. Thịt đỏ cũng chứa nhiều a-xít uric không tốt cho bệnh nhân.
Thịt đỏ và các sản phẩm bơ sữa cần giảm mặc dù những thực phẩm này rất giàu protein, vitamin và khoáng chất bởi vì chúng chứa nhiều chất béo bão hòa làm tăng viêm.
Nói không với đồ ăn nhanh, thức ăn sẵn, thức ăn chiên quá kỹ và nhiều dầu . Những loại thực phấm hấp dẫn này chứa quá nhiều dầu và chất béo.
Tránh các thực phẩm có thể gây ra dị ứng vì chúng càng làm cho tình trạng viêm trở nên tồi tệ hơn như ngô, sản phẩm bơ sữa đã qua chế biến, quả thuộc họ cam quýt.
Giảm muối, đường và rượu vì chúng làm giảm sự hấp thu can-xi của cơ thể. Ngoài ra, các đồ uống ngọt cũng nên tránh bởi chúng chứa rất nhiều đường và hàm lượng phốt-pho cao. Không nên ăn thực phẩm quá mặn hoặc quá nhạt. Cần hạn chế lượng muối ở mức không quá 10 g/ngày và đường ở mức 20 g/ngày.
Thực phẩm giàu a-xít oxalic như nam việt quất, mận, củ cải cũng không nên ăn.
Nghiên cứu gần đây công bố trên Annals of Reumatic Diseases 2008 kết luận uống bia rượu có thể làm giảm đáng kể cơ may bị VKDT. Tại sao như vậy thì các nhà khoa học chưa biết chính xác nhưng cần thiết phải báo bác sĩ điều trị biết việc uống bia rượu vì nó sẽ tương tác với thuốc điều trị, đặc biệt là khi dùng methotrexate mà uống rượu bia thì làm tình trạng nặng nề hơn do sự tổn thương gan.
Ngoài 6 nhóm thực phẩm nên dùng nói trên, những người mắc bệnh thấp khớp nên hạn chế 3 nhóm thực phẩm không có lợi. Một, thực phẩm từ động vật có vỏ, thịt đỏ, nhất là những người mắc bệnh gout vì nó làm tăng axít uric máu, gây đau. Hai, các loại dầu hướng dương, dầu ngô và dầu đậu nành bởi giàu axít Omega-6, làm tăng viêm nhiễm. Ba là thực phẩm giàu đường, thủ phạm gây viêm nhiễm rất mạnh. Chưa hết, đường còn gây nhiều hiểm hoạ khác như tăng cân do giàu calo, làm tăng trọng lượng đè lên các khuỷu khớp, gây đau và gây biến dạng sụn
