Hội chứng cơ bậc thang
(scalenus syndrome)
Bình thường, đám rối thần kinh cánh tay và mạch máu dưới đòn phải chui qua khe cơ bậc thang (tạo bởi các cơ bậc thang trước, cơ bậc thang giữa và cực trước của xương sườn 1). Khi khe này bị hẹp sẽ gây ra hội chứng chèn ép đám rối thần kinh cánh tay (đặc biệt là thương tổn dây trụ và dây giữa) và động mạch dưới đòn (gây ứ trệ tuần hoàn).
Lâm sàng:
- Triệu chứng đặc trưng: co cứng các cơ cổ, đặc biệt là cơ bậc thang trước (nên còn được gọi là hội chứng cơ bậc thang trước hay hội chứng Naffziger do H. Naffziger mô tả năm 1935).
- Đau như kim châm dọc mặt trong cánh tay lan đên ngón 4,5 (vùng dây thần kinh trụ phân bố). Đôi khi đau lan lên vùng chẩm, đặc biệt khi quay đầu. Đau có thể lan tới ngực.
- Yếu cơ và teo cơ gian cốt, cơ mô út xảy ra muộn hơn.
- Lạnh đầu chi, xanh tím (cyanosis), phù nề, đôi khi mất mạch quay (khi giơ tay lên hoặc nghiêng đầu sang bên đau) do thương tổn giao cảm vận mạch (không phải do chèn ép trực tiếp các động mạch).
- Có dấu hiệu Adson – Coffey: có cảm giác kiến bò, đau ở chi trên và mất mạch quay khi bệnh nhân ngồi hai tay đặt lên đầu gôì, đầu duỗi nhẹ và nghiêng về bên đau đồng thời thở hít vào thật sâu.
Các triệu chứng có xu hướng tăng lên khi giơ tay lên cao (tư thế gây chèn ép).
Nguyên nhân:
- Do HXSCSC: 47% bệnh nhân có hội chứng cơ bậc thang là do HXSCSC (theo Popelyansky).
- Do các nguyên nhân khác: u nội tuỷ (interspinal tumours) xương sườn cổ, hội chứng sườn đòn, hội chứng Pancoast – Tobias (xem lâm sàng thần kinh. Nhà xuất bản Y học, 1998, 429).
Chẩn đoán phân biệt:
Chẩn đoán phân biệt triệu chứng chèn ép thần kinh mạch máu vùng cơ bậc thang với các triệu chứng chèn ép rễ thần kinh cổ:
- Nghiêng đầu sang bên đau; gây đau và dị cảm (paraesthesia) là triệu chứng chèn ép rễ thần kinh cổ (vì lúc đó cơ bậc thang trùng hơn nên không chèn ép thần kinh mạch máu vùng cơ thang; nếu do chèn ép thần kinh mạch máu vùng cơ bậc thang thì lúc đó đau phải giảm).
- Test procain: tiêm procain 2% X 2ml vào cơ thang trước nếu thấy đau giảm thì đó là do triệu chứng chèn ép thần kinh mạch máu vùng cơ bậc thang (vì khi tiêm procain cơ bậc thang sẽ trùng hơn nên không chèn ép thần kinh mạch máu vùng cơ bậc thang nữa).
