ĐÔNG Y CHỮA CHỨNG LƯỠI SINH RÊU ĐEN

Biện chứng Đông y:

Tỳ Vị có uẩn nhiệt, thấp trọc nung nấu bên trên.

 Cách trị:

Thanh nhiệt ở Tỳ VỊ, kiện Tỳ hoá thấp trừ trọc khí, sinh tân dịch.

Đơn thuốc:

Hắc thiệt tiêu phương.

Bài thuốc:

Hoàng dược tử 12g, Sơn đậu căn 10g, Thạch cao 30g, Hoàng liên 3g, Sinh địa 12g, Đương quy 10g, Đơn bì 10g, Sinh đại hoàng 3g, Thăng ma 5g (‘Tích loại tán’ 10 gói, để riêng), sắc uống mỗi ngày 1 thang, ngậm nuốt 1 gói ‘Tích loại tán’.

Hiệu quả lâm sàng:

Hoạn XX, nam 68 tuổi. Một năm trước đây lúc đầu cảm thấy nhạt miệng không biết mùi vị, ăn uống giảm sút. Một tháng sau, ăn uống muôn khá hơn, miệng khô lưỡi táo, dùng nhiều thuôc loại ‘tỉnh Tỳ kiện Vị’, có hiệu quả tạm. Lần khám trước đó 2 tháng thấy vùng gốc và giữa lưỡi có một lớp rêu dày mọc đen, chùi đi thì lại mọc lên, dần dần tăng nhiều, dày thèm, ngoài ra không có triệu chứng gì khác, chỉ có vài năm gần đây, hàng ngày uống 300ml rượu nho tự bào chế lấy, xét về quá khứ, thấy không có liên quan gì đến với bệnh chứng. Khám thấy gốc lưỡi và ở giữa sinh một lớp rêu màu đen, mé trên rìa lưỡi có lông đen, dài khoảng 1mm, vòm miệng và nướu răng không có hiện tượng trên.

Khoa khoang miệng khám, chẩn đoán là chứng ‘hắc mao thiệt’ (lưỡi sinh lông đen). Dùng bài Hắc thiệt tiêu phương, dặn không uống rượu nho tự chế nữa, uống 10 thang, rêu mỏng hơn trước, màu đen đã nhạt đi. Tiếp tục uống bài trên, bỏ Đại hoàng, thêm Huyền sâm 25g, uống 10 thang. Sau khi uống thuốc, lông đen rụng đi, rêu lưỡi chuyển sang mầu vàng. Sau dó theo dõi, không thấy tái phát.

Hoạn XX, nữ, 40 tuổi. Một năm trước đây bị lao phổi phải nhập viện. Đã dùng streptomycin và thuốc kháng lao 1 năm, bệnh tình đã ổn định, nhưng vẫn chích streptomycin. Đến mùa thu năm. sau thì bị tiêu chảy, đau bụng, một ngày đêm đại tiện 7-8 lần, ăn uống kém, nhạt miệng, không biết mùi vị, uống thuốc Sintomycin, Furazoline nhưng không khỏi, chuyển đến bệnh viện Đông y điều trị. Khám thấy đầu lưỡi, gốc lưỡi đầy rêu dầy màu đen, trên rêu mọc lông đen, ở giữa dày, hai bên ít hơn, răng cũng bám dầy màu đen, màu đen trên mặt lưỡi dùng cây đè lưỡi cũng không bóc không ra được.

Lông lột ra, có mầu đen như sợi lông. Luận trị theo chứng ‘lưỡi có lông đen’. Dùng Hắc thiệt tiêu phương gia giảm như sau: Phục linh 12g, Đảng sâm 12g, Hoàng bá 12g, Đơn bì 10g, Tần bì 25g, Ngân hoa 25g, Hoàng liên 3g, Thăng ma 5g, và ‘Tích loại tán’, mỗi ngày uo’ng 1 thang, trước khi uống, ngậm 1 gói Tích loại tán, nuốt dần. Ngưng các loại thuốc tây. Uông 10 thang, rêu màu đen chuyển sang màu vàng tro, lông đen rụng, răng đen cũng chuyển sang màu nhạt, hết tiêu chảy. Tiếp tục uống thêm 5 thang, khỏi bệnh. Theo dõi nhiều năm, không thấy tái phát.

Nhận xét:

Niêm mạc lưỡi là cơ quan nhạy cảm với nội tạng và hoàn cảnh bên ngoài. Sự thay đổi của lưỡi có liên quan mật thiết đến bệnh tật, do đó các tiền y rất chú ý đến sự biến hoá của lưỡi, quan sát cáchĩện tượng ở lưỡi là một phần trọng yếu trong vọng chẩn.
Bệnh lưỡi mọc lông đen, về cơ chế bệnh lý trưởc đây chưa được rõ ràng lắm. Hiện đại, cho rằng do các gai lưỡi bị kích thích phát sinh nhiều gây ra bệnh, gai bị sừng hoá, không tiêu đi được sinh ra lông đen, vì vậy được đặt tên cho bệnh.

Năm 1869 Raynaud cho rằng do loại nấm và ty khuẩn ký sinh gây ra. Một số tác giả lại quan niệm do thức ăn tích tụ trên gai lưỡi, làm cho độ acid ở khoang miệng tăng cao, gai thụ cảm phát sinh bệnh biến. Một số người nghiên cứu cơ chế của các loại thuốc sát trùng tương tự dùng dài ngày gây nên, do hút thuốc nhiều, do dinh dưỡng không đầy đủ. Những nghiên cứu gần đây cho thấy do dùng các loại thuốc kháng sinh một cách rộng rãi, bệnh sinh lông đen ở lưỡi phát triển nhiều hơn ở trong khoang miệng. Đốì với bệnh án nêu trên, một số liên quan đến việc uống rượu nho lâu ngày, thứ hai là do dùng nhiều thuốc kháng sinh.

Nguyên nhân sinh bệnh mọc lông đen ở lưỡi không giống nhau, nhưng rõ ràng trên lâm sàng có liên quan đến chức năng tiêu hoá. Chứng này do Tỳ Vị uất nhiệt, khiến cho thấp trọc nung đốt bên trên. Vì vậy, trước hết phải thanh, nhiệt ở 2 đường kinh, để kiện Tỳ hoá thấp, quét sạch trọc tà dể sinh tân dịch. Hai bệnh án nêu trên, đều được cho dùng Hắc thiệt tiêu phương gia giảm đều có kết quả tốt với thời gian ngắn (Đan Kiện Dân – tỉnh Giang Tô).