Mối quan hệ giữa Tạng Tâm với Tạng Thận

心脏与肾脏关系

Quan hệ của hai tạng Tâm Thận chủ yếu bao quát ở ba phương diện. Một là quan hệ của Tâm dương với Thận âm. Tâm ở ngũ hành thuộc hoả, vị trí ở thượng tiêu, tính chủ về động, cho nôn lấy dương (hoả) làm chủ, Thận ở ngũ hành thuộc Thuỷ, vị trí ở hạ tiêu, tính chủ vẻ tĩnh, cho nên lấy âm (thuỷ) làm chủ; Từ lý luận thăng giáng của âm dương, thuỷ hoả để nói chủ vị trí ở dưới lấy thăng lên làm thuận, vị trí ở trên lấy giáng xuống làm hoà. Thiên Lục vi chỉ đại luận sách Tố Vấn nói: “Thăng để mà giáng, giáng bảo là thiên, giáng để mà thăng, thăng bảo là địa. Thiên khí hạ giáng, khí lưu vu địa, khí ở đất bốc lên，khí bay lên trời”. Đoạn văn tự này là theo hiện tượng của vũ trụ để nói lên quan hệ thăng giáng của âm dương, thuỷ hoả. Con người với tình huống sinh lý bình thường, Tâm hoả tắt nên hạ giáng vào Thận, để giúp cho Thận dương, cùng tác dụng sưởi ấm Thận âm, khiến cho Thận thuỷ không lạnh; Thận thuỷ tất giúp đỡ lên Tâm, giúp cho Tấm âm, cùng nuôi dưỡng Tâm dương, khiến cho nó không quá găng.

Như vậy công năng sinh lý của Tâm và Thận mới có khả năng hiệp điều, những hiện tượng đó gọi là: “Tâm Thận tương giao đều gọi là Thuỷ hoả ký tế Dưới tình huống bệnh lý, nếu Tâm hoả không giáng xuống Thận mà găng một mình, Thận thuỷ không dâng lên giúp đỡ cho Tâm mà ngưng tụ, thì công năng sinh lý của Tâm và Thận cũng sẽ mất đi sự hiệp điều làm xuất hiện hàng loạt bệnh lý, gọi là: “Tâm Thận bất giao hay gọi là: “Thuỷ hoả không giúp đỡ lẫn nhau”. Ví dụ trên lâm “sàng xuất hiện các chứng như mất ngủ, hồi hộp, sợ sệt, Tâm phiền, lưng gối đau mỏi hoặc thấy nam tử mộng di, nữ tử mộng giao phần nhiều là thuộc chứng: “Tâm Thận bất giao”. Hai là quan hệ giữa Thận dương (Mệnh môn hoả) với Tâm dương (Tâm hoả) Thận là gốc của tiên thiên, bên trong ký gửi nguyên âm và nguyên dương.

Thận dương đối với ngũ tạng lục phủ trong cơ thể đều có tác dụng sưởi ấm, là nguồn động lực của hoạt động sinh mệnh trong cơ thể. Dưới tình huống sinh lý, Tâm dương lại phải dựa vào sự tác đụng sưởi ấm của Thận dương, Mệnh môn hoả đầy đủ tức là Tâm dương thịnh vượng, huyết đi thông lợi, mà huyết đi thông lợi lại có thể làm đầy đủ cho Thận dương. Trái lại nếu Mệnh môn hoả suy, có thể dẫn đến Tâm dương bất túc, huyết dịch lưu hành không thông lợi, mà huyết dịch lưu hành không thông lợi lại có thể ảnh hưởng tới mệnh môn hoả khiến cho Mệnh môn hoả thoi thóp, sở đĩ trên lâm sàng có thể thấy Tâm dương hư và Thận dương hư đồng thời xuất hiện do bởi Tâm Thận âm dương có tổn tại mối quan hộ mật thiết, khi Tâm hoặc Thận phát sinh bệnh biến thường ảnh hưởng lẫn nhau cho nên trên lâm sàng thường thấy các chứng: Thận dương hư, thuỷ khí tràn lan, xâm lấn lên Tâm gọi là chứng: “Thuỷ khí lăng Tâm”.

Ba là nói quan hệ Tâm tàng thần và Thận tàng tinh. Tinh là cơ sở vật chất cửa thần, thần là biểu hiện ra bên ngoài của tinh, chỉ có Thận tinh sung túc, mới có thể khiến cho Tâm chủ thần chí được bình thường, biểu hiện là tinh thần lanh lợi, cho nên trên lâm sàng thấy xuất hiện chứng Thận tinh bất túc, đa số là thấy Tâm thần dị thường, biểu hiện các chứng như hư phiền, mất ngủ, hay quên.

Về phương diện ngũ hành chuyển biến, Tâm hoả chịu sự chế ước của thận thuỷ, gọi là thuỷ khắc hoả hoặc thuỷ thắng hoả, từ đó mà duy trì được động thái binh hành của hai tạng vé mặt sinh lý.

Nguyên nhân nào dẫn đến Tâm Thận bất túc hoặc là hữu dư, đều dẫn đến các động thái bình hành bất thường, hoặc là thuỷ vượng lấn hoả, hoặc là thuỷ khô hoả vượng, hoặc là hoả vượng vũ thuỷ, hoặc là thuỷ nhược hoả vượng, bệnh biến tuỳ theo mà phát sinh.
Thuỷ vượng lấn hoả: là chỉ Thận thuỷ khắc chế thái quá đối với Tâm hoả mà đẫn đến bệnh của Thận lê luỵ tới Tâm. Thận là tạng thuỷ, bên trong trú ngụ chân dương và Mệnh môn
hỏa, rõ ràng có tác dụng chủ trì và điều tiết thuỷ dịch thăng giáng cho toàn thân, nếu Thận dương hư suy, không có khả năng hoá khí hành thuỷ, khi thuỷ mất làm chủ, tràn lan ra ngoài cơ bắp thành chứng thuỷ thũng, xâm lấn lên Tâm thì hổi hộp, thậm chí nghẽn trở Tâm dương, tê nghẽn Tâm mạch, dẫn đến ho suyễn không nằm được, mặt và lưỡi tím tái.

Do bời chứng Thận thuỷ lăng Tâm đa phần là thuộc bản hư tiêu thực, cho nên điều trị nên ôn Thận tráng dương chế thuỷ làm chủ, dùng bài Chân vũ thang gia giảm.
Hoả vượng vũ thuỷ: Là chỉ Tâm hoả thái quá, khổng chịu được sự chế ước của Thuỷ, mà lại phản vũ Thận thuỷ, tức bệnh của Tâm liên luỵ tói Thận. Dưới tình huống bình thường, Tâm hoả cũng tức là Tâm dương giáng xuống Thận, khiến cho Thận thuỷ ám áp không đến nỗi quá lạnh, nếu Tâm hoả cang thịnh, dương nhiệt thái quá, tức sẽ là cướp Thận âm ở dưới, đến nỗi Thận âm khuy hao, Thận dương không chế được, tướng hoả hun đốt ờ trong, xuất hiện các chứng đầu choáng tai ù, hay quên, đa mộng, ngũ Tâm phiền nhiệt, lưng gối đau mỏi với di tinh hoặc miệng lưỡi mọc mụn v.v . Điểu trị nên dùng Tả Tâm thang hợp với Hoàng liên a giao thang gia giảm, để tả Tâm hoả, tư Thận âm, chế đương phù âm.

Thuỷ khô hoả vượng:

Là chỉ thuỷ khí bất cập, không đủ chế hoả, dẫn đến Tâm hoả tương đối thiên thịnh về một phía, cũng là bệnh của Thận liên luỵ tới Tâm. Nhưng với hoả vượng vũ thuỷ khác nhau, một loại mà bản chất của Tâm là thuộc thực, một loại mà bản chất của Thận thuộc hư, tức cái trên là vì Tâm hoả cang thinh, không chịu sự chế ước của Thận thuỷ mà làm thương tổn tới Thận, đến nỗi Thận âm bị cướp đoạt, tướng hoả vọng động, mà bản chứng thì bời Thận thuỷ khô kiệt mà không có khả năng giúp đỡ lên Tâm, khiến cho Tâm dương mất sự khống chế, Tâm hoả găng ở trên, đối với trường hợp Ốm lâu hoặc phòng lao quá độ dẫn đến bên dưới Thận âm bị hư, Tâm hoả găng ở trên, điều trị phải: “Tự uống thuốc bổ Tâm, vốn là hợp lý, nhưng chữa ở trên tất tìm ở dưới, phải chăm sóc cái rễ. Tâm gầy ra bệnh thuộc ngọn, Thận gây ra bệnh là gốc không cần chữa Tâm, nên chuyên bổ Thận”. Gái ý bổ Thận là bởi tư Thận thuỷ để chế Tâm hoả, cho nôn điều trị bệnh này nên tư bổ Thận âm làm chủ, kiêm thanh Tâm hoả. Bài Tri bá địa hoàng hoàn hoặc Tả quy ẩm để chưa loại bệnh này.

Hoả suy thuỷ vượng:

Là chỉ Tâm khí bất cập mà bệnh của Tâm liên luỵ tới Thận, như chứng Tâm dương không mạnh, không có khả năng làm ấm Thận thuỷ ở dưới, đến nỗi hàn thuỷ không hoá được, càng có thể xuất hiện chứng thuỷ khí làng Tâm. Đây là thuỷ vượng lấn hoả, tuy nhiên đều là thuỷ khí phạm lên trên, Tâm thần bị nhiễu, nhưng nguyên nhân khác nhau điều trị cũng khác biệt. Cái trên là tạng thuỷ tự mắc thừa lấn vào Tâm, nguyên nhân chủ yếu là Thận, cho không coi trọng ôn Thân dương để chế thuỷ; Còn chứng này là Ià hoả bất túc không chịu được sự khắc chế của Thận thuỷ, hoả nguyên nhân bệnh là ờ Tâm, cho nên điều trị chủ yếu là ôn thông Tâm dương, mục đích là làm phấn chấn Tâm dương, lợi thuỷ khí, bài Linh quế truật cam thang chủ chữa bệnh này.

Theo “Trung Y tạng tượng học”.