Bệnh tay – chân – miệng (TCM) là bệnh truyền nhiễm cấp tính dễ gây thành dịch do siêu vi trùng đường ruột enterovirus gây ra, có thể gặp ở mọi tuổi nhưng phổ biến ở lứa tuổi nhũ nhi và trẻ nhỏ hơn 4 tuổi. Bệnh xảy ra quanh năm nhưng tập trung nhiều vào từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm. Biểu hiện đặc trưng bời sang thương phát ban kiểu bóng nước ở miệng, tay, chân kèm theo sốt. Bệnh TCM có thể gây biến chứng ở hệ thần kinh như viêm não, viêm màng não, liệt, và có thể dẫn đến tử vong nhanh chóng. Các bậc phụ huynh và các cô nuôi dạy trẻ cần lưu ý phát hiện sớm khi trẻ vừa mắc bệnh để được điều trị thích hợp kịp thời.
Bệnh tay – chân – miệng (BTCM) được mô tả đầu tiên năm 1956, rải rác khắp nơi trên thế giới nhưng chỉ được quan tâm trong khoảng 10 năm gần đây, từ khi 3 vụ dịch lớn đã xuất hiện trong những năm 1995, 1998 và 2000. Bệnh thường xảy ra vào mùa hè thu và gần như quanh năm ở các nước nhiệt đới. Bệnh có thể gặp ở mọi tuổi nhưng phổ biến ở lứa tuổi nhỏ hơn 4 tuổi, vấn đề BTCM mới được chú ý ở Việt Nam trong vài năm gần đây. Các xét nghiệm khẳng định bệnh cho đến thời điểm hiện nay vẫn còn phức tạp và đắt tiền, không phải cơ sở y tế nào cũng thực hiện được.
Đường lây nhiễm chính của BTCM qua đường tiêu hóa, trực tiếp từ phân – miệng hoặc gián tiếp qua nước, thực phẩm, tay bẩn, bị ô nhiễm phân người bệnh, một số ít trường hợp được ghi nhận lây lan qua đường hô hấp.
Thông thường có thể nhận biết bệnh tay-chân-miệng qua vị trí và hình dạng các tổn thương. Một số trường hợp trong giai đoạn sớm khi hình dạng bóng nước chưa rõ thì vị trí đặc trưng cùa nó có thê giúp các bậc phụ huynh và các cô nuôi dạy trẻ nhận biết trong khi cho ăn và săn sóc trẻ.
Triệu chứng
Quan trọng cần phát hiện sớm là bóng nước ở các vị trí tay, chân, miệng
Biểu hiện sớm nhất của bệnh là sốt nhẹ, chán ăn, đau miệng, nuốt khó.
Sang thương ở miệng có dạng vết loét, có đường kính từ 4-8 mm, thường ờ phía trong miệng (61%), ở trên lưỡi (44%), tại vòm miệng (36%) hoặc ở lợi răng (15%) làm trẻ nuốt đau. Với triệu chứng này cha mẹ thường nhầm lẫn với bệnh viêm loét miệng thông thường. Trong 1 đến 2 ngày bệnh sẽ phát ban là những nốt hồng ban đường kính vài mm nổi trên nền da bình thường, sau đó trở thành bóng nước. Những bóng nước ngoài da thường xuất hiện ờ lòng bàn tay (52%), lòng bàn chân (31%), cẳng chân (13%), hoặc ở cánh tay (10%). Trẻ nhũ nhi có thể có ban dạng sẩn vùng mông (31%), nơi quấn tã lót. Trong giai đoạn cấp, ngoài những dấu hiệu trên, đôi khi bệnh kèm theo triệu chứng như đau họng (76,2%) hạch ở cổ, hạch dưới hàm, ho, sổ mũi, nôn ói (20,7%), tiêu chảy (6,7%). Ở một số ít trường hợp trong giai đoạn diễn tiến, siêu vi gây bệnh xâm nhập hệ thần kinh trung ương, sẽ xuất hiện triệu chứng rối loạn tri giác như lơ mơ, li bì, mê sảng hay co giật. Trẻ có thể tử vong hoặc hồi phục sau một thời gian điều trị vẫn còn những rối loạn tâm thần kinh kéo dài.
Những bệnh dễ nhầm lẫn với bệnh tay – chân – miệng
Do bệnh thường xảy ra vào mùa hè thu, cùng thời gian với những bệnh lý khác ở da và tổn thưcmg da là bóng nước nên cần phân biệt với bệnh viêm da bóng nước do nhiễm khuẩn như tụ cầu và liên cầu, bệnh do nhiễm siêu vi Herpex simplex hoặc bệnh thủy đậu. Viêm da bóng nước do nhiễm khuẩn thường xuất hiện sau khi da có vết trầy sướt, ghẻ, chàm… bị nhiễm trùng tạo ra bóng nước. Trẻ có vẻ mặt nhiễm trùng và thường kèm theo tổn thương những cơ quan khác trong bệnh cảnh nhiễm trùng huyết. Bóng nước do nhiễm Herpes simplex thường nổi thành từng chùm ở quanh miệng. Bóng nước do bệnh thủy đậu nổi rải rác toàn thân, bóng nước cũ xen lẫn bóng nước mới, có bóng nước trong lẫn bóng nước đục, và trẻ có tiếp xúc với người bị bệnh thủy đậu trong vòng 2 tuần trước đó. Sự hiện diện bóng nước ở cả 3 vị trí tay, chân miệng giúp loại trừ những bệnh lý khác để nhận diện bệnh.
Chăm sóc và điều trị bệnh tay – chân – miệng
Trẻ mắc bệnh bệnh tay – chân – miệng thường khỏi trong vòng 1 tuần lễ nếu được điều trị đúng cách, không có biến chứng. Những bóng nước mới đầu có dịch trong (lúc bội nhiễm sẽ gây đục), sau đó sẽ lành không để lại sẹo. Nếu không được điều trị đúng cách hoặc diễn tiến nặng sẽ gây những biến chứng rất nặng như nhiễm trùng huyết, viêm màng não, viêm não, viêm cơ tim. Biến chứng não rất dễ dẫn đến tử vong.
Hiện nay chưa có thuốc đặc trị bệnh tay – chân – miệng vì vậy để giảm nguy cơ nhiễm trùng da niêm cần phải vệ sinh thân thể: cho trẻ súc miệng mỗi ngày, chăm sóc da bằng cách tắm nước ấm, lau rửa nhẹ nhàng, tránh làm vỡ bóng nước hay trầy sướt da, thay quần áo sạch hàng ngày, cắt ngắn móng tay để giảm tổn thương da do gãi ngứa. Cho ăn uống đầy đủ dưỡng chất và nhu cầu, cho trẻ uống nhiều nước như nước sôi để nguội, nước trái cây, nước canh, nước cháo.
Lưu ý trẻ bị bệnh tay – chân – miệng không cần kiêng cữ gió và ánh sáng, không chọc vỡ bóng nước, không đắp lá cây vì sẽ gây nhiễm trùng da.
Theo dõi diễn biến các tổn thương da niêm và tình trạng chung của trẻ. Khi trẻ có những dấu hiệu như sốt cao, nhức đầu, nôn ói nhiều, lơ mơ, giật mình chới với, co giật, mệt nhiều cần phải đưa trẻ đến bệnh viện ngay để được điều trị biến chứng nặng cùa bệnh.
Phòng bệnh
Hiện chưa có thuốc chủng ngừa vì vậy phòng bệnh lây lan là biện pháp rất cần thiết để ngăn chặn bệnh lan rộng thành dịch
Khi trẻ bệnh cho trẻ nghỉ học để chăm sóc và theo dõi tốt, giảm lây lan.
Hướng dẫn trẻ rửa tay thường xuyên, giữ sạch đồ chơi, vật dụng và sát trùng sàn nhà nơi trẻ chơi.
Người chăm sóc rửa tay sạch bằng xà phòng trước và sau khi chăm sóc trẻ, sau mỗi lần vệ sinh, thay tã cho trẻ, trước và sau khi cho trẻ ăn.
Giặt quần áo, rửa sạch và khử trùng các dụng cụ cá nhân của trẻ, đồ chơi bị nhiễm dịch tiết mũi họng của trẻ để tránh lây lan.
Tích cực phòng bệnh lây lan trong nhà trẻ, trường mẫu giáo bán trú là những biện pháp rất càn thiết để ngăn chặn bệnh lan rộng thành dịch. Ngoài ra, cũng cần tăng cường thông tin về bệnh vào thời điểm nhạy cảm với dịch bệnh và luôn cảnh báo về vệ sinh môi trường để tránh điều kiện phát triển bệnh.
Bệnh Tay chân miệng
Khi nghi ngờ trẻ bị bệnh tay – chân – miệng, phụ huynh cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được khám bệnh và hướng dẫn chăm sóc. Đa số trường họp trẻ khỏi bệnh sau 7-10 ngày chăm sóc tại nhà. Ở một số ít trường hợp trong giai đoạn đang bị bệnh, siêu vi gây bệnh xâm nhập hệ thân kinh trung ương làm xuât hiện triệu chứng sôt cao, nhức đâu, nôn ói nhiều, lơ mơ, giật mình chới với, co giật, mệt nhiều cần phải đưa trẻ đến bệnh viện ngay để được điều trị biến chứng nặng của bệnh.
