Vết thương dương vật đơn thuần là một vết thương rất hiếm gặp. Ngay trong thời chiến, vết thương do hoả khí gây nên ở vùng này cũng được xếp loại cuốicùng. Trong thế chiến II tỷ lệ thấp nhất trong tổng số các vết thương, chủ yếu trong binh chủng nhẩy dù. Trong thống kê trên 1240 vết thương chiến tranh tại một tỉnh (Thanh Hoá) không có vết thương dương vật. Trong chiến tranh biên giới, bệnh viện Việt Đức Hà Nội cũng chỉ đón nhận được 2 trường hợp.
Nhưng trong sinh hoạt đời thường lại gặp nhiều hơn do những nguyên nhân rất kỳ quặc mà có lẽ chỉ ở Việt Nam vì những tập tục cũ chưa xoá được.
Việc chẩn đoán không khó khăn, nhưng việc điều trị từ tuyến đầu sơ cứu cho đến việc điều trị triệt để tại các trung tâm phẫu thuật là một vấn đề “phải hết sức lưu ý”.
Nguyên nhân
Thường do những nguyên nhân sau:
- Vết thương do hoả khíít do đạn xuyên. Thường do mìn hoặc đạn pháo nổ, văng mảnh đạn từ dưới lên. Các thương tổn thường phối hợp.
- Do chó cắn, hoặc lợn cắn.
- Bị người khác cắt bằng dao – do thù oán, ghen tuông
- Do tai nạn giao thông và tai nạn lao động trong tư thế hết sức đặc biệt thí dụ như bị ngã soài lên xe đạp, đập dương vật vào chỗ đạp xe nhọn hoắt vì không có bàn đạp.
- Đã gặp những trường hợp trẻ em nghịch ngợm nhặt được những vòng kim loại cực rắn từ máy bay rơi, đem lồng vào dương vật như đeo nhẫn. Bị kích thích dương vật cương lên vòng kim loại thít chặt gốc dương vật gây hoại tử vòng quanh từ nông vào sâu. Có cháu tự buộc dây chun vào dương vật rồi ngủ quên qua đêm gây ra các thương tổn thực thể trên dương vật.
Giải phẫu bệnh lý
Lần lượt từ nhẹ đến nặng các thương tổn gồm có:
- Lóc da dương vật từng phần, hoặc toàn phần như lột bít tất, có khi da lột xuống cả vùng da bìu. Vật hang và vật xốp hoàn toàn bình thường.
- Hoại tử toàn bộ da dương vật ở chỗ bị chít như buộc ga-rô, vật hang, vật xốp bình thường.
- Hoại tử vòng quanh dương vật, ăn sâu vào vật hang, vật xốp. Niệu đạo bình thường.
- Vết cắt hoặc dập nát từng phần hoặc toàn phần vật hang và vật xốp. Niệu đạo vẫn bình thường.
- Cắt đứt hoặc dập vỡ hoàn toàn làm rồi hẳng một đoạn dương vật. Niệu đạo cũng bị đứt rời.
Mất hoàn toàn dương vật và cả vùng bìu trong đó mất cả 2 tinh hoàn.
Dương vật có thể bị cắt gọn bởi các vật sắc hoặc bầm dập nát tuỳ mức độ khác nhau ở mỏm cụt dương vật. Cũng cần phải lưu ý vết thương tới sớm hay tới muộn, vết thương sạch hay vết thương bẩn lẫn nhiều dị vật.
Triệu chứng lâm sàng và chẩn đoán
Thường dễ dàng phát hiện ngoài dấu hiệu đau tại chỗ và thăm khám lâm sàng kỹ lưỡng để đánh giá mức độ thương tổn trong trường hợp bị thít chặt bên ngoài dương vật như kiểu đeo nhẫn bệnh nhân có triệu chứng bí đái hoàn toàn và dương vật ngày một cương to, phù nề nhiều. Trong trường hợp có thương tổn tói niệu đạo hoặc đứt rời hoàn toàn sẽ có triệu chứng bí đái; máu chảy mỏm cụt, bệnh nhân thường phải dùng những sợi dây hoặc vải gạc tự buộc chặt ở đầu mỏm cụt như một kiểu ga rô.
Điều trị
Những trường hợp lóc da đơn thuần
Cắt lọc sạch sẽ các lớp tổ chức dưới da và các tổ chức dập nát. Cố gắng giữ những vạt da còn dính lại.
Cầm máu tốt bằng dao điện trên phần hang và vật xốp bị lột trần, đồng thời cắt lọc sạch sẽ.
- Khâu phục hồi những lớp da bị lột để che phủ lại vật hang và vật xôp. Trong trường hợp thiếu da có thể bóc tách lớp da ở bìu để kéo lên.
- Vá da thì 2 ở những lớp da bị hoại tử.
- Nên chuyển dòng nước tiểu tạm thòi để cho sự liền da được tốt. Nếu nhẹ có thể đặt ống thông Foley, nếu nặng dẫn lưu bàng quang.
Bịt chít thắt gốc duơng vật do các vòng kim loại
- Dẫn lưu bàng quang hoặc chọn dẫn lưu bàng quang da. Động tác này cần làm ngay vì bệnh nhân không đái được, vì dương vật chắc chắn ngày càng cương to và phù nề.
- Dùng cưa để cắt bỏ vòng kim loại
Động tác này sẽ rất khó khăn vì dương vật cương to và phù nề, vòng kim loại sẽ lún sâu xuống dưới lớp da, điểm tựa để giữa cố định vòng kim loại không có.
Vừa cưa phải vừa tưới nước để tránh gây bỏng do nhiệt độ vòng kim loại tăng lên.
Dương vật bị cắt cụt hoàn toàn
Có 2 tình huống xảy ra.
- Trường hợp tới muộn và mất đoạn bị cắt rời. cần tiến hành:
Cắt lọc tiết kiệm mỏm cụt cho sạch sẽ.
Khâu cầm máu mỏm cụt.
Niệu đạo khi bị cắt cụt thường co tụt vào phía trong, cần bọc lộ dài đoạn mỏm cắt niệu đạo rồi khâu lộn đầu niệu đạo bị cắt ra ngoài da. Nếu không làm kỹ động tác này, đầu niệu đạo sẽ lại bị tụt vào gây chít hẹp dần dần.
Chuyển dòng nước tiểu tạm thời cho đến khi mỏm cụt liền sẹo.
- Trường hợp tới sớm, đoạn dương vật bị cắt hoàn toàn nhưng vẫn còn dínhvào một vạt da hẹp hoặc bị cắt đứt toàn bộ rời hẳn ra ngoài và bệnh nhân cầnmang theo đoạn cắt. Trong những trường hợp này cần nối lại dương vật. Việc nối lần lượt theo trình tự:
+ Cắt xén lại một cách hết sức tiết kiệm cho gọn gàng hai đầu mỏm cắt (nếu như mỏm cắt nham nhở).
+ Bộc lộ hai đầu niệu đạo bị cắt (thường có tụt vào phía sâu), khâu nối phục hồi niệu đạo bằng các mũi khâu riêng.
+ Cầm máu vật hang bằng mũi khâu vắt, tỷ mỉ như khâu mạch máu, lớp vỏ vật hang để ép chặt khẩu kính của 2 mỏm cắt lại với nhau.
+ Cầm máu vật xốp quanh niệu đạo bằng mũi khâu vắt cẩn thận phủ quanh niệu đạo.
+ Cầm máu thêm trên bề mặt vật hang và vật xốp ở những chỗ còn dỉ máu.
+ Cố gắng nối lại động – tĩnh mạch lưng dương vật.
+ Khâu da vòng tròn bằng các mũi khâu riêng.
+ Dẫn lưu bàng quang
+ Đặt 1 ống thông dẫn lưu từ ngoài vào có tác dụng làm nòng khuôn cho việc liền sẹo niệu đạo vì trong những trường hợp này niệu đạo dễ bị chít lại.
+ Chú ý việc nong niệu đạo đoạn bị cắt nhiều lần sau khi vết thương đã liền sẹo.
Do việc tưới máu ở vùng này rất phong phú cho nên kết quả thường rất tốt biểu hiện bệnh nhân sau mổ vẫn đái được bình thường và sau đó vẫn giao hợp được (rất ít khi đoạn cắt rời nối lại bị hoại tử).
Tái tạo dương vật
Tạo ra một dương vật mới nhưng phải đảm bảo được 2 yêu cầu:
Đái được bình thường và nhất là có thể giao hợp tình dục được.
Chỉ định: trong những trường hợp dương vật bị cắt cụt hoàn toàn, hoặc trong trường hợp ái nam ái nữ thực ra là nam giới vì có tinh hoàn và chỉ số testosterone trong máu bình thường ở nam giới mà chỉ không có dương vật hoặc dương vật nhú lên như âm vật (Clitoris) phụ nữ.
- Kỹ thuật
(Do Nguyễn Huy Phan quân y viện 108 và Nguyễn Bửu triều bệnh viện Việt Đức Hà Nội).
Sử dụng 2 vạt da hình trụ sóng đôi rồi khâu cuộn nhập làm một của Mukhin, hoặc sử dụng 2 vạt da khâu lồng cuộn vào nhau của Gillies tạo thành các quai Filatow có cuống nuôi dưỡng ở vùng bụng hoặc ở các vùng khác trên cơ thể. Khi các quai Filatow được nuôi dưỡng tốt, chuyển các quai da (đã được ghép thêm sụn sườn hoặc xương vào chậu để làm cho dương vật tái tạo được cứng và giao hợpđược) xuống mỏm cụt. Gốc dương vật khâu vòng trụ da phía ngoài với da ở mỏmcụt khâu trụ da lồng bên trong với niệu đạo để tạo thành hình ống niệu đạo mới theo các bước kinh điển mà Bogoras và Gillics đã mô tả. Tất cả các bước thủ thuật đều có thể tiến hành thuận lợi dưới 2 hình thức vô cảm. Gây tê ngoài bao cứng hoặc tủy sống ở những thì mổ cơ bản như tạo niệu đạo, tạo dương vật mở thông bàng quang; gây tê tại chỗ ở những thì mổ phụ như di chuyển chân các quai da Filatow, tạo miệng sáo và gay đầu, ghép sụn xương vào dương vật tạo hình.
- Cần lưu ý khó khăn nhất là vấn đề tạo hình đoạn niệu đạo.
Kết quả việc tái tạo dương vật tốt. Bệnh nhân đều có thể giao hợp được, nhiều bệnh nhân đến nay đã có con.
