Phụ nữ sau khi đẻ rồi bỗng nhiên đầu choáng, mắt hoa không ngồi dậy được hoặc trong ngực đầy tức, lợm giọng nôn mửa hoặc đờm nhiều thở gấp, nặng thì cấm khẩu hôn mê, bất tỉnh nhân sự, thì gọi tà huyết vựng. Đó là một chứng nguy hiểm lúc sản hậu nếu không chữa kịp thời, thường sinh ra chứng thoát, chết ngay, cho nên càng phải chú ý.
NGUYÊN NHÂN BỆNH
- Huyết hư
Sản hậu huyết mất nhiều, tâm can huyết kém, thần hồn không yên, mà gây ra chóng mặt buồn phiền.
- Huyết ứ
Huyết hôi không xuống, làm cho huyết ứ xông lên, tâm thần rối loạn, hoặc sau khi đẻ khí uất hàn trệ cũng làm cho huyết ứ xông lên mà thành chứng huyết vựng.
BIỆN CHỨNG
Chứng huyết vựng chia ra làm 2 loại: Chứng thoát và chứng bế.
- Chứng thoát là thuộc hư, huyết hôi ra nhiều, lúc xây xẩm thì miệng há, tay xoè, chân lạnh, mạch đại mà hư, hoặc vì tế mà sắp tuyệt.
- Chứng bế là chứng thực huyết hôi ra ít, bụng dưới cứng đau, lúc xây xẩm thì hôn mê, cấm khẩu, hai tay nắm chặt, trên lâm sàng nên theo đó mà biện chứng.
- Chứng huyết hư
Sản hậu mất huyết quá nhiều bỗng nhiên xây xẩm sắc mặt xanh bợt, buồn bực không thư thái, tim hồi hộp muốn mửa, dần dần hôn mê, mắt nhắm, miệng há, tay xoè, chân lạnh, nặng thì mồ hôi lạnh ra đầm đìa, lưỡi nhạt không rêu, 6 bộ mạch vi tế, hoặc phù đại mà hư.
- Chứng huyết ứ
Sản hậu huyết không xuống, hoặc xuống rất ít bụng dưới đau từng cơn, không cho ấn vào, sắc mặt vàng nhợt môi đỏ, dưới ngực tức đầy, nặng thì thở to và gấp, hôn mê cấm khẩu, bất tĩnh nhân sự, hai tay nắm chặt, hàm răng nghiến lại, sắc mặt tím bầm, chất lưỡi đỏ tía, mạch huyền sáp hữu lực.
CÁCH CHỮA
Sản hậu xây xẩm, đã chia ra hai loại: hư và thực, cách chữa cũng phải xét nguyên nhân mà luận trị, nguyên tắc chữa bệnh không ngoài hai phép lớn: ” hư thì bổ, thực thì tả”. Huyết ứ là chứng thực thì chủ yếu phải trục ứ, khí huyết thoát là chứng hư thì trước tiên phải bổ chính khí.
Còn như cách chữa cụ thể, lại nên căn cứ vào tình hình bệnh mà chọn phương thuốc. Tình hình bệnh trầm trọng, khí hư muốn thoát, thì kịp dùng Độc sâm thang (có thể gia thêm một chén đồng tiện) mà cứu vãn và dùng các cách chữa ngoài như châm cứu hoặc xông giấm để cho chóng tỉnh lại, rồi tiếp tục điều trị bằng thuốc, nếu vì sản hậu mất huyết quá nhiều, huyết hư mà thoát thì nên bổ huyết điều khí dùng Đương quy bổ huyết thang (1) làm chủ; ứ huyết xông lên thì nên trục ứ thông huyết, dùng Độc hành tán (2) làm chủ. Lại có cách chữa ngoài cũng nên tham khảo mà dùng.
CÁC BÀI THUỐC SỬ DỤNG
- Đương quy bổ huyết thang (Vệ sinh bảo giám)
Đương quy 36g
Hoàng kỳ 72g
Sắc uống dần dần.
- Độc hành tán (Nữ khoa chuẩn thắng)
Ngũ linh chi (nửa sống nửa sao rồi tán bột). Mỗi lần uống 2 đồng hoà với rượu, đổ vào cổ sẽ khỏi. Nếu không khỏi lại gia Bồ hoàng (sao) liều lượng cũng bằng các vị trên, hoà đồng tiện mà uông.
- Cách chữa ngoài
Một phép dùng đồ sắt nung đỏ, đổ giấm thanh vào mà xông lên mũi người đẻ.
Một phép đốt vị Can tất làm cho người đẻ hít lấy khói.
Một phép dùng cây kim bằng bạc nhể chính giữa chỗ giáp hai đầu lông mày cho ra máu (phép này phối hợp với Đương quy bể huyết thang công hiệu lại mau chóng hơn) đều làm cho chóng tỉnh lại.
