Xử trí sốt cao ở người cao tuổi
Sốt ở người cao tuổi
Sốt là phản xạ của cơ thể và với nhiều nguyên nhân khác nhau, có nguyên nhân có lợi nhưng đa số nguyên nhân là có hại, đặc biệt là sốt cao gặp ở trẻ em và Người cao tuổi. Khi Người cao tuổi bị sốt, đặc biệt là sốt cao hoặc sốt rất cao, nếu không xử trí kịp thời thì rất có thể xảy ra một số biến chứng, thậm chí nguy hiểm đến tính mạng như suy thận, trụy tim mạch.
Sốt ở Người cao tuổi do đâu?
Sốt được phân chia một cách tương đối là sốt nhẹ (thân nhiệt từ trên 370C đến dưới 380C), sốt trung bình (thân nhiệt từ 380C đến dưới 390C), sốt cao (khi thân nhiệt trên 390C đến 400C) và sốt rất cao khi thân nhiệt trên 400C. Người cao tuổi do đặc điểm sinh lý có nhiều thay đổi theo năm tháng cho nên mọi chức năng của cơ thể của họ cũng thay đổi. Do sức đề kháng kém nên Người cao tuổi rất dễ bị sốt. Nếu sốt nhẹ thì không đáng lo ngại, đôi khi là một phản xạ của cơ thể khi gặp điều kiện bất thường (nóng lạnh đột ngột, va vấp, chấn thương nhẹ). Nhưng đáng lo ngại nhất là khi Người cao tuổi sốt cao hoặc rất cao.
Sốt ở Người cao tuổi có rất nhiều nguyên nhân, nhưng nguy hiểm nhất là do các bệnh nhiễm khuẩn, virut hoặc ký sinh trùng. Có thể nhiễm khuẩn đường hô hấp như viêm họng, viêm mũi, viêm xoang, viêm thanh quản, viêm phế quản. Nặng hơn là viêm phổi hoặc áp-xe phổi (đặc biệt do tụ cầu vàng), bệnh lao (lao phổi, lao màng bụng, lao cột sống, tinh hoàn hoặc lao toàn thể). Hoặc các nhiễm khuẩn đường tiêu hóa như viêm ruột cấp (thương hàn, tả, lỵ, ngộ độc thực phẩm); viêm đường mật cấp tính (đặc biệt là viêm túi mật cấp); viêm tụy cấp hoại tử hoặc viêm tụy cấp xuất huyết; viêm bàng quang cấp; sốt xuất huyết, sốt phát ban, viêm gan hoặc sốt rét. Ngoài ra, Người cao tuổi cũng có thể bị sốt không do nhiễm khuẩn như bệnh ung thư, bệnh về máu, bệnh nội tiết… Bên cạnh đó, có một số trường hợp Người cao tuổi sốt không rõ nguyên nhân mà thông thường người ta nghĩ đến sốt virut.
Tác hại của sốt đối với Người cao tuổi
Khi Người cao tuổi bị sốt, đặc biệt là sốt cao hoặc sốt rất cao, nếu không xử trí kịp thời thì rất có thể xảy ra một số biến chứng, thậm chí gây nguy hiểm đến tính mạng như suy thận, trụy tim mạch. Đối với hệ tim mạch thì có thể gây mạch nhanh, rối loạn nhịp tim, huyết áp tăng (nếu người bệnh có tiền sử tăng huyết áp thì rất nguy hiểm) hoặc tụt huyết áp (trụy tim mạch) do sốt gây mất nước, muối (ra nhiều mồi hôi hoặc kèm theo tiêu chảy). Đặc biệt là sốt ở một số bệnh nhân đang mắc bệnh mạn tính như đái tháo đường, bệnh thận, bệnh thuộc hệ hô hấp (viêm phổi, hen suyễn, lao phổi, viêm phổi tắc nghẽn mạn tính). Biến chứng hay gặp nhất là ở hệ thần kinh, nếu nhẹ thì nhức đầu, chóng mặt, nặng hơn thì lơ mơ, mê sảng, thậm chí gây hốt hoảng. Sốt ở Người cao tuổi cũng có thể gây buồn nôn, nôn, đau bụng, chán ăn hoặc ăn vào không tiêu, ậm ạch rất khó chịu (viêm nhiễm đường tiêu hóa, tiết niệu). Sốt có thể làm cho Người cao tuổi bị rối loạn nhịp thở như khó thở, thở nông; cũng rất dễ gây nên tiểu tiện ít do nước được thoát ra theo đường bài tiết mồ hôi, do đó sẽ ảnh hưởng đến chức năng bài tiết của thận.
Cần làm gì khi Người cao tuổi bị sốt?
Khi Người cao tuổi có dấu hiệu sốt thì cần phải cặp nhiệt kế xem bị sốt bao nhiêu độ. Tuy nhiên, một số trường hợp tuy bị nhiễm khuẩn nặng nhưng khi cặp nhiệt độ thì không thấy sốt, thậm chí thân nhiệt còn thấp hơn 37oC. Nguyên nhân là do sức đề kháng và phản xạ của cơ thể quá yếu, đặc biệt ở Người cao tuổi, sức yếu, nằm lâu ngày, thiếu vận động hoặc ăn, uống kém, không hấp thu được hoặc suy dinh dưỡng nặng. Những trường hợp này cần được khám toàn diện mới đánh giá đúng bệnh.
Nếu Người cao tuổi bị sốt từ trên 380C, trước hết nên giảm thân nhiệt bằng cách dùng một chiếc khăn, nhúng vào chậu nước mát hoặc làm ướt khăn mặt từ vòi nước mát đắp lên những vùng có mạch máu lớn chạy qua như trán, hai bên thái dương, hố nách, bẹn. Nên mặc quần áo mỏng, không đắp chăn và nằm ở nơi thoáng mát. Cần bù lượng nước và chất điện giải bị mất do mồ hôi ra nhiều bằng cách cho uống nhiều nước như nước chanh, cam, xoài, dưa hấu… và dung dịch ORS. Cứ 1 gói ORS 27,5g pha vào 1 lít nước đã đun sôi để nguội và cho uống theo nhu cầu. Hoặc có thể lấy 2 thìa gạt cà phê muối ăn và 8 thìa gạt đường pha vào 1 lít nước đun sôi để nguội hay dùng nước gạo rang để uống cũng được. Tuyệt đối không được truyền dịch tại gia đình hoặc ở phòng khám không đủ điều kiện chăm sóc và cấp cứu để phòng sốc. Khi thực hiện các biện pháp như vừa nêu trên mà thân nhiệt vẫn không xuống dưới 38oC thì có thể dùng thuốc hạ nhiệt paracetamol 0,5g mỗi lần, sau 4 – 6 giờ có thể dùng lại nếu vẫn còn sốt trên 38oC. Lưu ý thuốc paracetamol dạng viên sủi có thêm thành phần muối bicacbonat natri nên những Người cao tuổi có tăng huyết áp không dùng. Hơn nữa, paracetamol nếu dùng dài ngày sẽ có nhiều tác dụng phụ, nhất là ảnh hưởng đến chức năng gan, thận.
Nếu các biện pháp trên đã được áp dụng mà thân nhiệt không hạ về chỉ số bình thường thì nên đưa người bệnh đến cơ sở y tế để được chẩn đoán xác định nguyên nhân và được điều trị, tránh xảy ra những biến chứng đáng tiếc.
PGS.TS.TTƯT. Bùi Khắc Hậu
