QUAN SÁT NGŨ QUAN

A- NGUYÊN VĂN :

Ngũ khỉ⁽¹⁾giả, ngủ tạng chi sử dã. Ngũ thời chi phó dã.

Ngủ quan⁽²⁾giả, ngủ tạng chi duyệt dã.

Mạch xuất vu khí khẩu, sắc hiện vu minh đường, ngủ sắc canh xuất, dĩ ứng ngũ thời, các như kỳ thường, kỉnh khí nhập tạng, tất đương trị lý.

Ty giả, phế chỉ quan dã; Mục giả, can chi quan dã; Khẩu thần giả, tỷ chỉ quan dã; Thiệt giả, tâm chỉ quan dã; Nhỉ giả, thận chỉ quan dã.

Cố phế bệnh giả, suyễn tức tỵ trương; Can bệnh gỉả, xế thanh; Tỳ bệnh giả, thần hoàng; Tâm bệnh giả, thiệt quyện đoản, quyền xích; Thận bệnh giả, quyền dữ nhan hắc.

(Lỉnh khu : Ngủ duyệt⁽³⁾ngũ sử⁴¹)

C- DỊCH NGHĨA NGUYÊN VĂN :

Năm loại khí sắc là chịu sự sai khiến của ngũ tạng, phối hợp với ngũ thời.
Ngũ quan là điểm phản ánh bên ngoài của ngũ tạng.
Mạch của ngũ tạng hiện ra ở khí khẩu, khí sắc hiện ra ở minh đường, ngũ sắc thay đổi hiện ra tương ứng với sự sai khiến của các tạng Riêng đôi với bệnh của nội tạng do kinh mạch truyền vào, tất phải coi như bệnh tại lý để trị.
Mũi thuộc khiêu của tạng phế, có chức năng hô hấp; Mắt thuộc khiếu của tạng can, có chức năng nhìn rõ sự vật; Môi miệng thuộc khiêu của tạng tỳ, có chức năng thu nạp thủy cốc; Lưỡi thuộc khiếu của tạng tâm, có chức năng phân biệt mùi vị; Tai thuộc khiếu của tạng thận, có chức năng nghe rõ âm thanh.
Bởi thế cho nên khi tạng phế có bệnh thì người suyễn thở, cánh mũi phập phồng; Khi tạng can có bệnh thì khóe mắt xanh sạm; Khi tạng tỳ có bệnh thì môi miệng màu vàng; Khi tạng tâm có bệnh thì lưỡi bị co rụt, hai gò má ửng đỏ; Khi tạng thận có bệnh thì hai má và trán đều đen sạm.

Ngũ sử Sử có nghĩa là sai khiến, tức tự sai khiến của ngũ tạng