MẠCH BÌNH THƯỜNG TRONG BỐN MÙA
四時平脈診
Phiên âm:
Xuân huyên hạ hồng, Thu mao đông thạch. Tứ quý hòa hoãn, Thị vị bình mạch. Thái quá thực cuờng, Bệnh sinh vu (vi) ngoại. Bất cập hư vi, Bệnh sinh vu (vi) nội. Tứ thời bách bệnh, Vị khí vị bản. Mach quý hủu thần Bất khả bất thẩm.
Dich nghĩa:
Xuân huyền hạ hồng, Thu mao đông thạch. Bốn mùa hòa hoãn, Là mạch bình thuờng. Quá ư thực cuờng, Bên ngoài sinh bệnh. Hư vi bât cập. Bệnh phát ở trong. Bốn mùa trăm bệnh, Vị khí làm gốc. Mạch cốt có thần, Phải nên xem kỹ.
Dịch theo lời giải:
Đoạn này nói vé vê mạch bình thường trong bốn mùa.
Khí hậu thay đổi của bốn mùa trong một năm có ảnh hướng nhất định đối với có thể người ta. Đế thích ứng với điều này, cơ năng sinh lý của con người phải luôn luôn tiến hành điêu tiết đế duy trì sức khoẻ Tác dụng điều tiết này cũng được phản ánh đầy đủ như thế trên nhịp đập của mạch.
Dương khí mùa xuân sức thăng phát lớn, sức căng của mạch đập hơi mạnh một cách tương ứng, do đó thấy mạch huyền. Khí hậu mùa hạ viêm nhiệt, nhịp đập của mạch đi về tràn đầy sung túc một cách tương ứng. do đó thấy mạch hồng. Dương khí mùa thu dương khí suy giảm, nhịp dập của mạch cũng khinh hư phù nhuyễn một cách tương ứng, do đó thấy mạch mao. Khí hậu mùa đông giá lạnh, nhịp đập của mạch chìm lẳn có lực một cách tương ứng. do đó thấy mạch thạch. Bốn mùa trong một năm, dù có thấy mạch huyền, mạch hồng, mạch mao, mạch thạch, chỉ cần kèm theo mạch khí hòa hoãn thì điều này chứng tỏ sự phản ánh của cơ thể khóe mạnh, mạch tượng bình thường. Trái lại, trong mạch đập khác nhau của các mạch hồng, huyền, mao, thạch, đêu xuât hiện tình hình thái quá mà mạch thực, nói chung là bệnh biên thuộc ngoại cảm tà khi hữu dư. Nếu trong các mạch huyền, hồng, mao, thạch xuất hiện mạch khí hư nhược tế vi (nhỏ yếu) thi phần nhiêu là bệnh biến của nội thương, thuộc về chính khí bât túc.
Tóm lại, lý luận xem mạch bốn mùa cũng được hoặc các bệnh tật khác Cũng được, tim căn bản nhất là phải xem trong nhịp đập của mạch có còn “Vị khi’ “ hay không.
Trong mạch có ‘Vị khi’, tức là mạch đập “có thần”. Cái gọi là “có thần” chính là mạch đập hòa hoãn. Vi dụ : mạch tuy vi nhựơc (nhỏ yếu song nhịp đập vần đêu đặn nhịp nhàng, thi đó gọi la ‘có thần’, có “vị khí”, điều này chứng tỏ chính khí cua cơ thể vẫn tồn tai, bệnh biến tuy nặng nhưng vẫn dễ chữa. Nếu mạch đập không có “thần”, không có “vị khi”, chứng tỏ chinh khí dã suy kiệt đến cực độ cần phải chú ý nhiều hơn, không được coi thường, sơ suất.
