Mạch và chứng của bài Thập Táo thang
Điều 157. Bệnh thái dương trúng phong ỉa chảy, nôn ngược biểu chứng giải rồi thì có thể công được. Người bệnh ra mồ hôi dâm dấp, phát nôn, có lúc đau đầu, dưới tâm rắn đầy hơi đau, lan xuống dưới sườn, nôn khan, khí đoản ra mồ hôi không ớn lạnh. Đấy là biểu tà giải, lý chưa hoà, dùng Thập táo thang làm chủ.
Tóm tắt:
Chứng trạng và cách chữa trường hợp thuỷ ẩm đình tụ ở ngực sườn.
Thích nghĩa:
Điều này là trình bày chứng bên ngoài có chứng phong tà, bên trong có chứng huyền ẩm . Vì thuỷ tà kết tụ ở ngực sườn làm trở ngại khí cơ, sự thăng giáng mất bình thường, cho nên nghịch lên mà sinh ra nôn khan, bức xuống mà sinh đi ỉa lỏng. Phép chữa là phải trưốc chữa biểu, sau chữa lý cho nên nói: “Biểu chứng đã giải mới có thể công được*’. Nay người bệnh ra mồ hôi dâm dấp phát lên là có lúc tà khí và chính khí tranh nhau cùng có tiến có thoái, thuỷ tà đình tụ ở trong, dương khí không tuyên thông, vệ khí không giữ được ở bên ngoài mà gây nên. Đặc trưng của chứng huyền ẩm là dưới tâm tức, rắn đau lan xuông dưới sườn; khác với chứng kết hung là dưới tâm rắn, đầy đau không thể sò được. Còn về chứng đau đầu, nôn khan, khí đoản.v.v. là thuỷ ẩm nó công phá suốt, trên dưới đều đầy, trong ngoài đều tràn mà gây nên. Nhưng tất phải ra mồ hôi, không sợ lạnh là biểu chứng đã khói mói có thể công, dùng Thập táo thang làm chủ vị.
Thập táo thang:
Nguyên hoa (nướng)
Cam toại
Đại kích
Ba vị trên phân lượng bằng nhau và đều nghiền riêng thành bột. Dùng 1,5 thăng nưốc, đại táo 10 quả (to mập) nấu trước, còn 8 cáp, lọc bỏ bã rồi cho thuốc bột vào. Người khoẻ uống 1 thìa con, người yếu uống 1/2 thìa con, uống ấm vào lúc ban sáng. Nếu hạ rồi mà bệnh không khỏi thì hôm sau lại uông thêm 1/2 đồng cân. Đi ngoài được khoái hoạt thì cho ăn cháo bồi bổ.
Ý nghĩa phương thuốc:
Phương này là bài thuốc trục thuỷ mạnh. Trong phương thuốc có nguyên hoa, đại kích, cam toại đều hay lợi thuỷ và tính rất mạnh. Ba vị hợp lại mà dùng thì sức càng mạnh. Chủ yếu dùng đại táo để kiện tỳ, hoà trung kiêm chế thuỷ, làm cho tà lui mà không hại chính khí. Sau bài này có nói: “Uống để bồi bổ” là ý bảo rằng khi đi ngoài khoái hoạt rồi thì mượn hơi cơm cháo để mà dưỡng khí.
