Mạch và chủ chứng của bài Điều vị thừa khí thang

Điều 108. Bệnh thương hàn 13 ngày quá kinh nói sảng, bởi vì có nhiệt nên dùng thuốc thang để hạ. Nếu tiểu tiện lợi, đại tiện đáng lý rắn mà lại ỉa chảy, mạch điểu hoà mà thầy thuốc dùng nhầm thuốc hoàn đê hạ là chữa trái phép. Nếu ỉa chảy thì mạch đáng lý vị quyết, nay mạch lại điều hoà đấy là chứng lý thực dùng Điều vị thừa khí thang làm chủ.

Tóm tắt:

Biện về chứng trạng và cách chữa bệnh thái dương chuyển thành dương minh rồi chữa nhầm mà ỉa lỏng.

Thích nghĩa:

Mắc bệnh thương hàn đã mười mấy ngày, đã từ thái dương quá kinh chuyển vào dương minh mà thấy nói sảng là dấu hiệu có thực nhiệt ỏ phần lý nên dùng thuốc thang để xổ. Nếu thấy tiểu tiện thông lợi thì đại tiện phải rắn mạch phải trầm thực, như thế là mạch và chứng ăn khớp với nhau. Nay đại tiện lỏng, mạch lại điều hoà, đấy là do dùng nhầm thuốc hoàn để hạ, chữa không đúng phép mà gây nên.

Thuốc hoàn tính hoãn hay luu lại ở trong, không thể chóng trừ hết chứng thực nhiệt được, dược lực không hết, ỉa chảy không cầm được. Do đó có thể thấy phàm hạ chứng thực nhiệt ở bệnh dưdng minh thì phải chóng không được chậm. Phải dùng thuôc thang không được dùng thuốc hoàn, nếu tính thuốc hoàn mạnh mẽ lại càng không nên.

Nếu là tự ỉa chảy thì mạch phải vi quyết, nay mạch không vi quyết mà lại điều hoà chứng tự ỉa chảy không phải vì hư hàn mà là do thuốc hoàn gây nên. Tuy có ỉa chảy mà thực nhiệt chưa trừ hết, cho nên phải cho phép “thông nhân thông dụng”, vẫn dùng Điều vị thừa khí thang làm chủ.

Nhận xét:

Điều này nói về bệnh dương minh sau khi chữa nhầm, mạch và chứng đã biến đổi nhưng vẫn thuộc chứng lý thực, nên dùng Điều vị thừa khí thang làm chủ trị. Trong lòi văn có câu “Nếu tự ỉa chảy mạch vi quyết” là cùng nêu lến chứng ỉa chảy thuộc hư của thái âm với chứng ỉa chảy thuộc thực của dương minh, hai loại hư thực đối nhau để tiện so sánh. Câu “Biết thầy thuốc dùng nhầm thuôc hoàn để hạ là chữa trái phép” là phải xét chứng trạng để tìm nguyên nhân. Hai chữ ,”nếu” là nêu lên giải thuyết để ví dụ: hai chữ “lại” là nêu chung sự biến đổi, mạch biến đổi.