Nắn trật khớp vai rồi cho về thì quá đơn giản. Việc để bệnh nhân bị trật quá nhiều lần là vấn đề tư vấn của các bác sĩ như thế nào cho bệnh nhân. Những bệnh nhân bị trật khớp vai tái hồi nên được khám và tư vấn kỹ càng để xem xét việc phục hồi miệng chén bằng phẫu thuật.
Nhìn phía nghiêng rãnh delta ngực không rõ. Chỏm xương cánh tay gồ lên ở phía trước khiến đường kính trước sau vai dày ra.
Đại cương
Trật khớp vai là loại trật khớp phổ biến nhất trong các loại trật khớp và thường gặp ở người lớn trẻ khỏe chiếm khoảng 50 – 60 % tổng số trật khớp.
Nguyên nhân và cơ chế gây trật khớp thường thấy nhất do ngã chống bàn tay hoặc chống khuỷu trong tư thế tay dạng, đưa ra sau, và xoay ngoài.
Chấn thương trực tiếp vào khớp vai từ sau mỏm vai ít thấy (thường do tai nạn xe honda hoặc ô tô cán).
Trong lao động gặp trật khớp vai ở công nhân khuân vác, đang vác trên một vai, một tay quàng ngược lên trên ôm lấy vật vác. Bị vấp ngã vật vác tì trên cánh tay dang làm trật khớp.
Triệu chứng lâm sàng trật khớp vai
Trong trật khớp vai, dựa vào vị trí của chỏm xương cánh tay so với ổ chảo người ta chia trật khớp vai ra 4 kiểu: ra trước, ra sau, lên trên và xuống dưới.
Trong đo kiểu trật ra trước chiếm 95% trường hợp.
Trong trật khớp vai ra trước, tùy theo mức độ di lệch của chỏm xương cánh tay mà người ta phân biệt 4 thể:
Trật khớp dưới mỏm quạ, đây là kiểu hay gặp nhất chiếm khoảng 90% các trường hợp.
Trật khớp ngoài mỏm quạ hay trật khớp vai trên ổ chảo chiếm khoảng 7% các trường hợp.
Trật khớp dưới xương đòn.
Trật khớp trong ngực.
Triệu chứng lâm sàng của kiểu trật khớp vai ra trước điển hình
Nhìn
Thấy ngay biến dạng điển hình.
Nhìn hướng trước sau thấy dấu hiệu gù vai, vì cơ den-ta sụp đổ mỏm vai tụt xuống như vuông góc. Chỏm xương cánh tay không đỡ cơ delta nữa, mỏm cùng vai đưa lên. Bờ ngoài phần trên cánh tay không thẳng mềm mại mà bị gẫy thành góc mở ra ngoài do cánh tay dạng (dấu hiệu nhát rìu ). Cánh tay dạng khoảng 30 – 400 và xoay ra ngoài.
Nhìn phía nghiêng rãnh delta ngực không rõ. Chỏm xương cánh tay gồ lên ở phía trước khiến đường kính trước sau vai dày ra.
Sờ nắn
Có thể sờ được hõm khớp rỗng, sờ thấy chỏm xương cánh tay di lệch ra trước lồi lên phía rãnh delta ngực khác hẳn so với bên lành.
Khám
Mất cơ năng cử động của khớp vai. Đáng chú ý nhất là dấu hiệu Berger: Cánh tay dạng chừng 300, khủy không thể khép vào thân mình được, khi thử ấn khủy khép vào thân mình rồi thả ra, sẽ thấy dấu kháng cự đàn hồi (dấu hiệu lò xo). Cần chụp X quang để thấy tổn thương kèm theo như gẫy mấu động lớn, gẫy cổ phẫu thuật xương cánh tay.
Biến chứng
Thương tổn thần kinh
Gặp khoảng 15% số trường hợp. Nhất là liệt dây thần kinh mũ. Biểu hiện bằng mất cảm giác vùng cơ den-ta, và sau khi nắn xong thì không dạng được cánh tay. Nên sau khi nắn trật khớp phải kiểm tra khả năng co cơ delta và cảm giác vùng mỏm vai.
Có trường hợp liệt hẳn đám rối thần kinh cánh tay. Liệt thần kinh thường phục hồi sau 1 – 8 tuần.
Thương tổn mạch máu
Có khoảng 1% trường hợp động mạch nách bị tắc do thương tổn lớp áo giữa và lớp áo trong. Có khi bị rách thành bên do đứt gốc một nhánh bên hoặc có khi chỉ bị co thắt. Sau khi nắn trật khớp cần kiểm tra bằng cách bắt mạch, cần thiết thì chụp động mạch để xử trí tùy theo thương tổn.
Gãy xương kèm theo
Gãy rời mấu động to gặp khoảng 30% số trường hợp. Thường sau khi nắn trật khớp thì mảnh gãy sẽ về lại vị trí giải phẫu tốt.
Vỡ bờ ổ chảo.
Biến dạng chỏm xương cánh tay kiểu dạng Hill- Sachs.
Gẫy cổ xương cánh tay: Có thể gẫy cổ phẫu thuật.
Thương tổn đai xoay vai
Chiếm đến 55% bệnh nhân bị trật khớp vai ra trước và tăng đến 80% các bệnh nhân trên 60 tuổi gây đau vai kéo dài, dạng và xoay ngoài vai yếu.
Xử trí trật khớp vai
Cần phải nắn sớm và nên gây mê cho mềm cơ để dễ nắn. Để tránh những thương tổn sụn khớp do chỏm sụn mềm bị đè lên phần xương cứng ở cổ xương vai kéo dài gây biến dạng chỏm (biến dạng Hill-Sachs), cần chống co cơ và nắn nhẹ nhàng không nên dùng sức thô bạo để cố nắn cho được thì sẽ gây ra những thương tổn kèm theo. Có nhiều phương pháp khác nhau được chia thành hai nhóm: nắn bằng lực kéo (phương pháp Hypocrates, Milch, Eskimo, Stimson, Pick và Lippert) và nắn bằng nâng tay lên cao (Phương pháp xoay ngoài của Kocher).
Phương pháp Hippocrates
Còn gọi là phương pháp gót chân.
Cho bệnh nhân nằm ngửa dưới đất. Người nắn nắm lấy tay bệnh nhân, để hơi dạng ra và kéo dọc trục. Cho gót chân vào nách bệnh nhân đạp mạnh chống lại lực kéo ở tay. Kéo khoảng 5 phút bỏ gót chân ra và đưa cánh tay bệnh nhân vào trong. Nếu nghe thấy tiếng cục là chỏm đã vào ổ khớp. Đây là phương pháp đơn giản và ra đời sớm nhất nhưng tỷ lệ biến chứng và thất bại cao nhất trong tất cả các phương pháp.
Phương pháp Kocher
Cho bệnh nhân ngồi gấp khủyu 900. Người nắn ép khủyu bên tay trật vào lồng ngực, rồi đưa cánh tay duỗi ra sau càng nhiều càng tốt. Xong quay cẳng tay ra ngoài cho đến mặt phẳng đứng ngang lúc này chỏm trật sẽ vào. Nếu chưa vào thì đưa cánh tay gấp ra trước, khủyu sẽ dần dần đưa ra trước, cuối cùng xoay cánh tay vào trong.
Bất động sau khi nắn trật khớp
Băng bột kiểu DESAULT cánh tay dạng 200, cẳng tay đặt chéo trước ngực, như vậy cánh tay xoay vào trong làm cho bao khớp ở phía trước bị rách được chùng lại và dễ liền. Thời gian giữ bột 3 – 4 tuần.
Khi bị trật khớp vai do chấn thương lúc trẻ tuổi (thường dưới 18 tuổi), sụn viền và bao khớp bị bong ra. Sau khi khớp vai được nắn lại ở bệnh viện và bệnh nhân được cho về, một thời gian sau sụn viền và bao khớp sẽ lành không đúng vị trí ban đầu. Bệnh nhân cũng quên đi chấn thương này. Đột nhiên một ngày đẹp trời khi chơi thể thao trở lại hay làm việc, bệnh nhân đưa tay ở tư thế dạng vai và xoay ra ngoài cánh tay. Hấp! khớp vai đã bị trật ra trở lại. Nếu bác sĩ không để ý và hỏi kỹ bệnh sử ngày xưa thì bệnh nhân cũng không biết lần trật này là hậu quả của lần trước. Có người mỗi năm bị trật một lần, có người nhiều hơn hay ít hơn.
Khi bị trật khớp vai bạn nên làm gì
“Trật khớp vai” đó là tình trạng hai mặt khớp của chỏm xương cánh tay và ổ chảo cánh tay không còn tiếp xúc với nhau. Có thể ví khớp vai như trái trứng đặt trong cái đĩa có thể bị lọt ra ngoài bất kỳ khi nào. Hệ thống sụn viền và bao khớp, dây chằng sẽ biến cái đĩa thành cái chén để giữ trái trứng trong cái chén. Trong sinh hoạt hàng ngày cũng như chơi thể thao, khớp vai là khớp dễ bị trật nhất trong cơ thể. Một khi bị trật lần đầu, các sụn viền, dây chằng bao khớp bị tổn thương giống như miệng chén đã bị vỡ. Sau khi được bất động và cho tập vận động trở lại, rất tiếc là “miệng chén” lại không được gắn lại như cũ, nhất là những người trật khớp vai ở độ tuổi dưới 18. Thế nhưng, ở những người trên 40 tuổi nếu bị trật khớp vai thì có đến 50% bị rách gân chóp xoay là nguyên nhân gây đau và hạn chế vận động vai. Và một khi miệng chén không được gắn lại đúng vị trí thì việc trái trứng lăn ra ngoài cái chén là chuyện dễ xảy ra.
Vậy nếu cứ trật nhiều lần khớp vai thì có ảnh hưởng gì không? Xin trả lời là có! Ảnh hưởng thứ nhất là bệnh nhân không thể chơi các môn thể thao sử dụng tay vung quá đầu như tennis, cầu lông, ném đĩa, ném lao cũng như khó làm các việc với tư thế tay quá đầu và xoay ngoài… Ảnh hưởng thứ hai là sụn viền và bao khớp sẽ bị hư hại lần sau nhiều hơn lần trước, mặt sụn khớp vai bị hư gây thoái hóa khớp gây đau.
Nắn trật khớp vai rồi cho về thì quá đơn giản. Việc để bệnh nhân bị trật quá nhiều lần là vấn đề tư vấn của các bác sĩ như thế nào cho bệnh nhân. Những bệnh nhân bị trật khớp vai tái hồi nên được khám và tư vấn kỹ càng để xem xét việc phục hồi miệng chén bằng phẫu thuật.
Phẫu thuật mổ mở, gắn lại miệng chén hay thế miệng chén khác bằng mảnh xương ghép đã được thực hiện từ rất lâu trên thế giới cũng như ở Việt Nam ở các khoa chấn thương chỉnh hình hay cơ xương khớp ở các bệnh viện lớn.
Gần đây, phẫu thuật nội soi điều trị trật khớp vai tái hồi đã đem lại kết quả rất tốt với tỷ lệ trật lại nhỏ hơn 10% theo các báo cáo trong nước. Đây là phẫu thuật ít xâm lấn, chỉ cần ba lỗ nhỏ trên vai các bác sĩ sẽ soi vào trong khớp vai và sửa chữa các tổn thương. Có điều nhược điểm của phương pháp này là giá thành hơi cao. Vì tính ít xâm lấn nên có nhiều bác sĩ ủng hộ việc dùng nội soi thám sát và sửa chữa các tổn thương trong trật khớp vai cho các bệnh nhân trẻ tuổi trong lần trật đầu tiên, vì tỷ lệ trật khớp tái hồi ở các bệnh nhân trẻ tuổi có thể lên đến 80%.
Trật khớp vai tái hồi nhiều lần nên được các bác sĩ chuyên khoa chấn thương chỉnh hình khám và tư vấn về vấn đề điều trị vì tình trạng trật nhiều lần sẽ làm hư hại khớp vai, đôi khi có thể gây hạn chế chức năng vai sau này
