Ngộ độc thuốc trừ sâu nereistoxin
PGS.TS. Nguyễn Thị Dụ
I. Đại cương
Từ trước tới nay, loại thuốc trừ sâu được người ta biết đến nh iều nhất là Photpho hữu cơ vì tác dụng diệt trừ sâu hại mạnh mẽ của nó, song cũng chính nó đã gây nhiều tử vong do ngộ độc cấp và nhiều ngộ độc mãn làm cho tất cả mọi người quan tâm, nghiên cứu và xếp loại độc III. ở nhiều nước đã có quy định nghiêm cấm sản xuất và sử dụng loại hóa chất này.
Nước ta cũng không nhập những loại hóa chất Photpho hữu cơ nữa. Tuy nhiên, trên thực tế lại xuất hiện một loại mới, được quảng cáo mạnh mẽ và đang sử dụng trong nông nghiệp nhằm diệt sâu cho lúa, hoa màu và hoa quả. Đó là:
Shachong Shuang (SCS), Shachong Dan (SCD) do Trung Quốc sản xuất, TmyQsx, hay Netoxin, Vinetox do Cty liên doanh của nước ta sản xuất, hoặc Dimotrin của Nhật, Panda của Mỹ. Tất cả đều là loại Nereistoxin.
Nereistoxin trong các phẩm thương mại dùng cho nông nghiệp ở trên được nhập vào nước ta là ở dạng hạt, bụi phun hay bột dễ tan trong nước, thông dụng và rẻ tiền là loại dạng bột gói 20g của Trung Quốc và của Sài Gòn liên doanh sản xuất – các mặt hàng đã quảng cáo nhiều về hiệu quả trừ sâu và ít độc ch o người. Song thực tế lại trái ngược hoàn toàn. Tong thời gian 2002-2003, khoa Chống độc chúng tôi đã tiếp nhận 6 trường hợp ngộ độc cấp và 3/6 bệnh nhân đã tử vong. Sau đây, chúng tôi xin trích dẫn về 6 bệnh nhân trên.
II. Nereistoxin là gì?
Trong tự nhiên, Nereistoxin được tìm thấy trong tuyến nước bọt của 1 loại ốc đặc biệt và Nereistoxin có tác dụng gây độc cho sâu lúa, hoa quả q ua đường hô hấp tiêu hóa và tiếp xúc. Nereistoxin trở thành thuốc trừ sâu do nhiều công ty trong và ngoài nước sản xuất với nhiều tên thương mại khác nhau như trên đã nói. Nereistoxin có tên gọi khác là Dimehypo, Neretox.
Tên hóa học của Nereistoxin là 4-N,N-dimethylamino-1,2 dithiolane.
Phân nhóm độc của WHO: loại II
LD 50: 192mg/kg đường uống với chuột đực
250mg/kg đường uống với chuột cái
316mg/kg đường uống với thỏ ở khoa Chống độc, liều tử vong đối với 3 BN là 400mg/kg
Dạng sử dụng: Bột, nước, bột đóng gói 20g
Sinh bệnh học: Nereistoxin hấp thu vào cơ thể qua đường dạ dày ruột, da và đường hô hấp
Nereistoxin tác dụng trực tiếp trên dạ dày ruột, gây tăng co bóp, nôn, đau bụng, ỉa chảy.
Trên hệ thần kinh, Nereistoxin tác dụng ngưng chẹn hoạt động thần kinh cơ. Thực nghiệm đưa 1mg/kg Nereistoxin vào tĩnh mạch hậu quả có 50% chẹn thần kinh cơ trong 2 -5phút, và tiếp tục sẽ gây ra liệt cơ hô hấp và tử vong trong vài phút. Quan sát mạch và huyết áp sau truyền tĩnh mạch Nereistoxin thấy tim nhanh và giảm huyết áp tâm thu và tâm trương. Tuy nhiên, liệt cơ hô hấp gặp nhiều hơn suy tim – nguyên nhân tử vong nếu không có biện pháp điều trị kịp thời
IV. Chẩn đoán và xử trí:
1. Lâm sàng:
Các trường hợp nhẹ và trung bình:
Các biểu hiện dạ dày ruột rất sớm, xuất hiện sau khi uống là đau bụng, nôn mửa và ỉa chảy, có thể có chảy máu tiêu hóa – Da tái lạnh, vã mồ hôi, kích thích, mạch nhanh
Trường hợp nặng:
Triệu chứng dạ dày ruột nặng nề, vã mồ hôi, gây ra giảm thể tích tuần hoàn, co giật toàn thân, suy hô hấp, tụt huyết áp, dãn mạch toàn thân, rối loạn đông máu, toan chuyển hóa và suy đa tạng. Tử vong do suy hô hấp, suy tim cấp và chảy máu nặng
Theo dõi xét nghiệm:
Hồng cầu giảm khi chảy máu nhiều, bạch cầu tăng cao
Rối loạn đông máu
Giảm thể tích tuần hoàn
Rối loạn nhịp tim
Phát hiện Nereistoxin bằng sắc ký khí (GC) hay sắc kí lỏng
Xử trí điều trị :
Loại bỏ chất độc
Rửa dạ dày sau khi cho thuốc chống co giật và đặt ống nội khí quản
Cho than hoạt 1g/kg + 250ml nước sạch quấy đều bơm qua xông dạ dày. Nếu chưa đặt được ống Nội khí quản, BN còn tỉnh thì cho uống than hoạt
Hỗ trợ và bảo vệ đường hô hấp
Đặt ống Nội khí quản bơm bóng chèn
Thở máy khi rối loạn ý thức
Thở O2 và hút đờm
Đặt đường truyền tĩnh mạch trung ương
Đo CVP
Truyền dịch phân tử lượng cao khi có sốc
Truyền máu khi có chảy mất máu
Dùng thuốc vận mạch nâng huyết áp
Điều trị toan chuyển hóa
Truyền Bicarbonate Natri
Lọc máu
Thuốc giải độc
Cobal + Chloride có tác dụng tốt ở chuột (Huj Zhang – China)
Neostiguine và 4-aminopyridine có hiệu quả ở thở (Shopp RT Dechie ZWUSA 1981)
Dimercaptosucimic acid (DMS) (Ding G-S, Liang Y-Y journal of Applied Toxicology, Vol 11-No 1)
Tóm lại, Nereistoxin là thành phần trong thuốc trừ sâu Shachong dan,
Shachongchuang, Netoxin, Vinetox, Dimỏtin, Panda. Nereistoxin là một c hất có độc tính cao gây tử vong cho người. Thuốc này cần được quản lý chặt chẽ, giáo dục nâng cao nhận thức cho người được sử dụng. Các nhà sản xuất cần thận trọng dự phòng ngộ độc khi đưa ra thị trường quảng cáo sử dụng các loại thuốc trừ sâu này.
