Ngộ độc cá nóc
I. Tiêu chuẩn chẩn đoán
1. Chẩn đoán xác định
a). Lâm sàng:
Sau khi ăn cá nóc (còn gọi là Puffer fish, Balloon fish, Fugu -tên gọi ở Nhật Bản) hay cá khô, ruốc cá làm bằng cá nóc, triệu chứng xuất hiện sau 10 -30 phút: Tê miệng, lưỡi, hai môi, đau đầu, nôn, nói khó, tê ở ngón, bàn tay chân, yếu và mệt, tử vong do liệt cơ hô hấp hoặc suy tuần hoàn cấp.
Các dấu hiệu khác: Tim chậm, rối loạn nhịp, hạ huyết áp, hạ nhiệt độ, tăng tiếtnước bọt, tím, ngừng thở, mất phản xạ gân xương và trương lực cơ.
Các dấu hiệu lâm sàng có thể mất đi sau 24 giờ nếu bệnh nhân được cứu sống.
b). Xét nghiệm:
Máu: điện giải, ure, đường , creatinin, thăng bằng toan kiềm
Điện tâm đồ: nhịp chậm, rối loạn nhịp
Theo dõi SpO2 và EtCO2 (nếu có điều kiện) hoặc chức năng phổi (Vt, áp lực âmthở vào)
Phát hiện độc chất Tetrodotoxin (TTX) trong dịch cơ thể hoặc trong mẫu bệnhphẩm: chỉ thực hiện được ở những cơ sở xét nghiệm hiện đại
2. Chẩn đoán phân biệt:
+ Các chất độc khác ở thực phẩm (vi khuẩn, hoá chất trừ sâu, chất bảo quản, cá độc loại Scombroid, Ciguatera, Shellfish cũng gây nôn, buồn nôn) + Các nguyên nhân không do độc: Viêm dạ dày cấp, co thắt đại tràng
II. Nguyên nhân gây bệnh:
Chất độc trong cá nóc được gọi là Tetrodotoxin (TTX) là chất độc không protein, tan trong nước và không bị phá hủy ở nhiệt độ sôi hay làm khô, chất độc bị bất hoạt trong môi trường acid và kiềm mạnh.
TTX tập trung ở trứng cá, ruột gan, và tinh hoàn của cá. Chất độc này còn tìm thấy trong một số loài vật khác như: bạch tuộc có vòng xanh ở tua (dễ lẫn với con mực), con sa-giông (Newts) và kỳ nhông (Salamanders)
Chất độc Tetrodotoxin tác dụng lựa chọn chẹn dòng natri trong cơ chế bơm Kali -Natri và kênh Natrium tấm vận động, do đó Tetrodotoxin gây ra liệt cơ, liệt hô hấp, đồng thờ Tetrodotoxin còn phát động vùng nhận cảm hoá học gây nôn, nôn liên tục.
III. Tiên lượng & Cách phòngngộ độc cá nóc:
Độ nặng của ngộ độc cá nóc tuỳ thuộc vào lượng độc tố và thời gian được cấp cứu:
Nếu bệnh nhân có triệu chứng nhẹ có thể theo dõi và khỏi
Nếu có triệu chứng rõ, chưa bị tím, điều trị cấp cứu ban đầu và hồi sức, sẽ cứu được trong vòng 24 giờ.
Nếu thiếu oxy lâu, không được cấp cứu ban đầu có thể gây biến chứnghoặc tử vong
* Cách phòng ngừa: Tốt nhất là không ăn cá nóc, chuẩn bị túi cấp cứu khi cần thiết
III. Điều trị ngộ độc cá nóc
Trước khi vào bệnh viện:
Nếu bệnh nhân còn tỉnh với triệu chứng nhẹ: cho uống than hoạt 1 -2g/kg và
Sorbitol 1g/kg cho cả người lớn và trẻ em trên 2 tuổi
Nếu bệnh nhân có tím, rối loạn ý thức: Thổi ngạt, bóp bóng ambu, rồi đưa đến cơ sở bệnh viện gần nhất
Trong bệnh viện:
Nếu đã xuất hiện triệu chứng tím, rối loạn ý thức
Không gây nôn
Đặt ống Nội khí quản, có bơm bóng chèn để đảm bảo đường dẫn khí, hỗ trợ hô hấp bằng bóng ambu, thở máy
Đặt xông rửa dạ dày nếu mới ăn cá trong 1 giờ đầu, sau rửa cho than hoạt
1-2g/kg
Truyền dịch G 5% và NaCl 9% để duy trì huyết áp
Điều trị các triệu chứng nặng (nếu có):
Hạ huyết áp
+ Truyền dịch 10-20 ml dd NaCl 9% qua đường TM và đặt bệnh nhân tư thế nghiêng trái, đầu thấp. Cần theo dõi áp lực tĩnh mạch trung tâm (CVP). Tránh truyền dịch quá mức.
+ Nếu truyền dịch không làm tăng huyết áp cần cho:
Dopamin 2-5 microg/kg/phút liều cho cả bệnh nhân người lớn lẫn trẻ em, điều chỉnh tăng liều để đạt hiệu quả, song không quá 15 microg/kg/phút, có thể thêm:
Noradrenalin 0,1 – 0,2 microg/kg/phút, điều chỉnh liều để có kết quả, liều cao quá không có lợi gây thiếu máu tổ chức
Co giật: là triệu chứng hiếm gặp, điều trị co giật bằng Seduxen, (Valium) 10 mg tiêm tĩnh mạch, nếu không đáp ứng có thể cho Phenobacbitan hay Phenyltoin sau khi đã đặt ống nội khí quản, thông khí hỗ trợ
