Mạch và chứng của bài Bán hạ tả tâm thang
Điều 154. Thương hàn 5-6 ngày, nôn mà phát sốt, chứng của Sài hồ thang đầy đủ mà dừng thuốc khác đê hạ nhưng chứng Sài hồ thang vẫn ‘còn thì lại cho uống Sài hồ thang. Tuy đã cho hạ mà trái lại bừng bừng, run rồi phát sốt, đô mổ hôi mà giải. Nếu dưới tâm đầy mà rắn đau, đấy là chứng kết hung vậy, dùng Đại hãm hung thang làm chủ, chỉ đầy mà không đau đấy là chứng đầy tức thì cho uống Sài hồ thang không trúng nữa nên cho uống Bán hạ tả tâm thang.
Tóm tắt:
Biện về chứng trạng và cách chữa của Sài hồ thang, Hãm hung thang và Tả tâm thang.
Thích nghĩa:
Chứng Sài hồ thang sau khi hạ nhầm có ba loại biến chứng: thứ nhất nói nôn mà phát sốt là chứng của Sài hồ thang chưa đầy đủ, tuy nhầm cho hạ mà chứng chưa biến, cho nên vẫn dùng nguyên phương Sài hồ để chữa; thứ hai là nói chứng trạng và cách chữa bệnh, đã trở thành chứng kết hung; thứ ba là nói chứng trạng và cách chữa trường hợp đã chuyển thành bi mãn.
Thương hàn 5-6 ngày nếu thấy chứng Sài hồ thang nổi mà sôt thì dùng ngay Sài hồ thang để chữa. Nếu dùng nhầm thuốc khác để hạ, hạ rồi mà chứng Sài hồ vẫn còn là tuy hạ mà bệnh chưa biến, có thể cho uống Sài hồ thang lần nữa, sau khi thuốc thang rồi thấy bừng bừng mà run rồi phát, sôt đo mồ hôi mà giải.
Nếu hạ rồi, nhiệt tà theo vào, cùng thuỷ ẩm kết lại thấy dưới tâm đầy mà rắn đau thành chứng kết hung, nên cho uông Đại hãm hung thang làm chủ. Nếu hạ rồi khí trệ ở trong, thấy chứng bĩ ở dưới, tâm đầy mà không đau thòi nên dùng Bán hạ tả tâm thang để chữa, không phải Sài hồ thang có thể đảm nhiệm nổi, cho nên nói: “Uống Sài hồ thang không trúng nữa”.
Bán ha tả tâm thang:
Bán hạ 1/2 thăng (tẩy)
Hoàng cầm 3 lạng
Can khương 3 lạng
Nhân sâm 3 lạng
Chích thảo 3 lạng
Hoàng liên 1 lạng
Đại táo 12 quả (bổ ra)
Bảy vị trên dùng 1 đấu nước, sắc còn 6 thăng, lọc bỏ bã rồi sắc còn 3 tháng, uống ấm 1 thăng, ngày uông 3 lần.
Ý nghĩa phương thuốc:
Phương này là chủ trị chứng bĩ, thăng giáng mất bình thường là triệu chứng làm chủ, cho nên dùng bán hạ để giáng nghịch chỉ ẩu. Chứng bĩ do nóng và lạnh kết hợp với nhau mà nên, cho nên dùng hoàng cầm, hoàng liên đắng lạnh; bán hạ, can khương cay ấm; lạnh với ấm hợp lại mà dùng để tiêu chứng đầy. Lại dùng nhân sâm, cam thảo, đại táo để bô trung khí, vừa bồi bổ vừa sơ tiết cho nên thu được công hiệu, hàn nhiệt đều hết chứng bĩ tiêu, chính khí khôi phục.
