Mạch và chứng của bài Để đương thang

Điểu 128. Bệnh thái dương 6-7 ngày, biểu chứng uẫn còn, mạch vi mà trầm lại không có chứng kết hung, người mắc bệnh phát cuồng là bởi nhiệt ở hạ tiêu, bụng dưới tất nhiên rắn đầy, tiểu tiện lợi, nếu cho khứ huyết thì khỏi. Sử dĩ như thế là do thái dương theo kinh, nhiệt ở bên trong, cho uống Để đương thang làm chủ.

Tóm tắt:

Chứng trạng và cách chữa trường hợp huyết đọng do thái dương theo kinh ứ nhiệt ở bên trong gây nên.

Thích nghĩa:

Bệnh thái dương đến 6-7 ngày là thời kỳ biểu tà nhập lý. Nếu biểu bệnh vẫn còn, mạch thấy phù, nay mạch vi mà trầm (mạch vi mà trầm là trạng thái trầm trệ không phấn khởi, do khí huyết ủng trệ gây nên tất nhiên trầm trệ mà có lực), tuy có biểu chứng nhưng vào mạch thì biết tà đã hãm vào trong. Tà tuy hãm vào bởi không có ở thượng tiêu cho nên không có chứng kết hung.

Người bệnh phát cuồng là nhiệt ở hạ tiêu kết lại với huyết mà gây nên. Tà ỏ thái dương theo kinh nhập vào lý, khí huyết trở trệ cho nên mạch vi mà trầm, ứ nhiệt kết ở bụng dưới cho nên bụng dưới rắn đầy, Duy chứng bụng dưới rắn đầy mà có hai chứng súc huyết và súc thuỷ khác nhau. Nếu thấy tiểu tiện lợi là thuộc chứng súc huyết, tiểu tiện không lợi là thuộc chứng súc thuỷ, Thuộc chứng súc huyết thì hạ huyết đi là khỏi.

Chứng súc huyết này so vối chứng Đào hạnh thừa khí thang thì lâu hơn, nặng hơn, cho nên Đế đương thang làm chủ trị. Sở dĩ như thế là lời chú thích của tác giả, nói thái dương mối mắc bệnh, biểu tà sẽ theo kinh mà hãm vào hạ tiêu, huyết với nhiệt kết nhau cho nên nói “Thái dương theo kinh ứ nhiệt ỏ bên trong”.

Để dương thang：

Thuỷ điệt (đỉa trâu) 30 con (rang)
Manh trùng 30 con (bỏ cánh và chân, rang)
Đào nhân 20 hạt (bỏ vỏ và đầu nhọn)
Đại hoàng 3 lạng (tẩy rượu)
Bốn vị trên dùng 5 thăng nưốc, sắc còn 3 thăng, lọc bỏ bã, uống ấm 1 thăng. Không sổ được thì uống lần nữa.

Ý nghĩa phương thuốc:

Phương này là thuốc hành ứ, trục huyết mạnh (tuần tễ) dược lực mạnh hơn Đào nhân thừa khí thang. Trong phương trừ vị đào nhân, đại hoàng ra còn có thuỷ điệt, manh trùng đi hẳn vào huyết lạc để hành ứ, phá kết.