Mạch và chứng của bài Sài hồ thang

Điều 100. Mắc bệnh 6 – 7 ngày, mạch trì phù nhược, sợ giá rét, chân tay ấm. Thầy thuốc cho dùng thuốc hạ 2 – 3 lần, không ăn được mà dưới sườn đầy đau, mặt mát mà mình đều vàng, cổ gáy cứng, tiểu tiện khó, cho uống Tiểu sài hồ thang sau đó mót rặn, vốn khát nhưng uống nước mà nôn thì không thể cho uống Sài hồ thang được, ăn cơm thì ọe.

Tóm tắt:

Bệnh nhân vốn hư vì hạ nhầm mà gây biến chứng giống như chứng Sài hồ thang.

Thích nghĩa:

Mắc bệnh 6-7 ngày, phần nhiều là lúc bệnh tật chuyển biến. Mạch trì là hàn, phù là khí hư, nhược là huyết hư. Sợ gió rét là tà còn ở biểu, mình không nóng mà chân tay ấm là thuộc về thái âm. Đấy là dấu hiệu vì người bệnh khí huyết vốn hư, cảm thụ phong hàn, tà đã nhập vào lý mà biểu chưa giải. Thầy thuốc thấy tà nhập vào lại hạ nhầm hai ba lần, hạ rồi vị khí càng hư do đó mà không ăn được, lại vì hạ nhầm tà hãm vào làm cho dưới sườn đầy đau, đấy là thuộc về tỳ hư khí trệ, mặt mắt và mình đều phát vàng đấy là tà hãm vào thái âm. Cổ gáy cứng là biểu chứng vẫn chưa giải, tiểu tiện khó là do tỳ không chuyển vận, chất nước không chảy xuống dưới. Các chứng thể hiện như thế là do sau khi hạ nhầm tỳ vị đã hư mà biểu chứng vẫn chưa giải, có thể vận dụng phép “ôn trung giải biểu” để chữa.

Lúc ấy nếu vẫn cho uống Tiểu sài hồ thang, uổng xong sẽ gây ra chứng tỳ hu khí hãm mà thể hiện chứng mót rặn. Đoạn này là nêu lên nêu tỳ hư không thể cho dùng Tiểu sài hồ thang. Câu: “Vôn khát nước, uống nước là nôn”là nói về bệnh thuỷ ẩm, cũng không thể ngộ nhận là nôn của chứng Tiểu sài hồ thang. Bệnh thuỷ ẩm nếu nhầm cho uống Tiểu sài hồ thang thì chẳng những uống nước sinh nôn, vả lại tỳ vị đã sắp hỏng sẽ tiên tới chứng ản cơm phát ọe. Đoạn này nêu lên dù bệnh thuỷ ẩm cũng không thể cho uông Tiểu sài hổ thang“.