Chăm sóc sản phụ sau sinh thường
Khoảng thời gian 6 tuần sau sinh (thời kỳ hậu sản), các cơ quan trong cơ thể người mẹ, nhất là những cơ quan sinh dục sẽ dần dần trở về trạng thái bình thường như trước khi có thai trừ tuyến vú vẫn tiếp tục phát triển để tiết ra sữa.
Trong khoảng thời gian này, có những vấn đề cần theo dõi là sự thu hồi tử cung, sự tiết sản dịch, sự lên sữa và tiết sữa, những thay đổi tổng quát khác và phát hiện nhiễm trùng hậu sản.
* Sự thu hồi tử cung
Bình thường ngay sau khi lấy nhau ra, tử cung co hồi thành một khối cầu an toàn. Ngày đầu sau sinh, đáy tử cung cao khoảng 13cm trên khớp vệ, trung bình mỗi ngày nhỏ đi 1cm. Sau ngày thứ 12 – 13, tử cung thu hồi nhỏ nằm trong vùng chậu, không còn sờ thấy đáy tử cung trên bụng nữa. Sự thu hồi tử cung ở con so nhanh hơn ở con rạ, ở người cho con bú nhanh hơn ở người không cho con bú. Khi tử cung bị nhiễm trùng, sự thu hồi tử cung sẽ chậm hơn bình thường.
* Sản dịch
– Trong 2 – 3 ngày đầu sản dịch có màu đỏ tươi, sau đổi sang màu đỏ sậm như bã trầu.
– Từ ngày thứ 4 đến thứ 8 chất dịch loãng hơn, lẫn với chất nhầy lờ lờ như máu cá.
– Từ ngày thứ 8 đến ngày thứ 12, sản dịch chỉ còn là một chất nhầy trong, ít điần dần.
– Nếu bị nhiễm trùng sản dịch có mùi hôi, có thể có lẫn mủ.
* Vết may tầng sinh môn
Nếu tầng sinh môn bị rách hay cắt khi sinh thì được may lại. Vết may tầng sinh môn cần được kiểm tra (xem có bị sưng nề, bầm tím, đỏ đau nhiều, có tụ máu âm hộ, âm đạo, chân chỉ có mủ…) và làm thuốc 3 lần mỗi ngày bằng thuốc sát trùng, sản phụ nên tự rửa thêm khi tiêu tiểu, thay băng vệ sinh sạch nhiều lần trong ngày, tránh tình trạng ẩm ướt kéo dài vết thương sẽ chậm lành và dễ nhiễm trùng, tập đi tiểu, ngồi dậy đi lại, tránh bị táo bón… Kháng sinh thường được Bác sĩ cho sử dụng trong 5 ngày. Nếu vết may tốt và lớp da may bằng chỉ không tiêu thì thường sẽ được cắt chỉ vào ngày thứ 5 sau sinh.
* Sự tiết sữa
Sau khi sinh, lượng sữa non tăng dần lên. Vào khoảng ngày thứ 3 sau sinh có hiện tượng lên sữa (ở người đẻ con so là từ 3 – 5 ngày, người đẻ con rạ là từ 2 – 3 ngày sau đẻ). Sản phụ sẽ thấy vú căng cứng, đau nhức, có thể sốt nhẹ (38 – 38,50C), đôi khi kèm nhức đầu, khó chịu. Tình trạng căng sữa có thể kéo dài 24 – 48 giờ, sau đó sữa thực sự chảy ra. Nếu căng sữa nên cho trẻ bú thường xuyên hơn, bú đúng cách và vắt sữa dư.
* Những thay đổi tổng quát
– Bình thường, tổng trạng sản phụ tốt, thân nhiệt bình thường (trừ lúc lên sữa có thể có sốt nhẹ). Sản phụ có thể có rét run sau khi sinh do sự mất nhiệt và mệt mỏi khi rặn sinh, rét run ngắn hạn và mau hết.
Sau sinh, sản phụ có thể cảm giác lạnh và trẻ cũng cần hơi ấm vì trẻ mới sinh dễ mất nhiệt ra môi trường ngoài nên phải giữấm đủ cho cả con và mẹ. Tuy nhiên, ở các nơi nhiệt độ môi trường cao, việc nằm hơlửa như xưa là không cần thiết, đôi khi còn có thể mang lại những điều tai hại như làm mẹ và con đổ mồ hôi suốt cả ngày làm cho cơ thể mất nước, da ẩm thường xuyên khiến bị hăm lở, vi trùng dễ phát triển gây viêm da hoặc gây ra tai nạn ngoài ý muốn như tàn lửa có thể gây phỏng cho mẹ và con nếu sơ… Nếu ở những nơi lạnh như ở vùng núi, cao nguyên hay vào mùa đông lạnh có gió bấc… Sản phụ có thể nằm phòng kín đáo tránh gió lùa sau sinh hoặc đặt một mẻ than nhỏ hơấm dưới gầm giường về ban đêm, nhưng không nên cách ly với môi trường ngoài quá lâu.
– Sản phụ và trẻ nên ra ngoài phòng phơi nắng vào buổi sáng (trước 9 giờ) khoảng một vài tuần sau sinh, hít thở không khí trong lành và vận động nhẹ nhàng.
Sau khi sinh chỉ nằm bất động trên giường 8 – 10 giờ (24 giờ với người sinh mổ), sau đó nên đi lại nhẹ nhàng. Tuy nhiên, ban đầu, sản phụ cần ngồi dậy từ từ, hít thở sâu, rồi chậm rãi đưa chân xuống đất trước khi đứng thẳng dậy. Nếu thấy chóng mặt, sản phụ cần nằm xuống để máu lưu thông lên não, tránh hiện tượng choáng ngất, bị ngã.
– Nếu chuyển dạ kéo dài hay trong những trường hợp sinh khó có thể bị bí tiểu (ở đầu thai nhi đè lên bàng quang trong một thời gian lâu làm liệt bàng quang). Trong trường hợp bị bí tiểu, sản phụ có thể chườm nóng, xoa bụng dưới…
– Nhu động ruột có thể giảm nên sản phụ dễ bị táo bón sau sinh. Nên tránh để bị táo bón bằng cách ăn nhiều rau, trái cây, uống nhiều nước. Trong trường hợp bị trĩ, có thể dùng thuốc bôi để đỡ đau.
– Da là một cơ quan rất nhạy cảm và cần được bảo vệ. Nếu cữ nước, không tắm rửa sạch sẽ thường xuyên, các lỗ chân lông sẽ bị bít và vi trùng có cơ hội phát triển gây viêm da, ngứa ngáy và có thể có mùi hôi rất khó chịu. Nên tấm bằng nước ấm, trong phòng kín, tránh gió lùa, không nên ngâm mình lâu trong nước, lau khô và mặc đủ ấm sau khi tắm. Có thể tắm gội sau vài ngày sinh nhưng không nên tắm bồn. Nếu mệt, sản phụ không nên tắm gội cùng một lúc và đừng đứng cúi lom khom sẽ dễ gây chóng mặt, ngã quỵ.
– Trong tháng đầu trẻ thường hay thức nhiều về đêm và sản phụ phải thức theo, vì vậy nên tranh thủ ngủ những lúc trẻ ngủ. Có thể vắt sữa cho vào bình tiệt trùng bảo quản trong tủ lạnh vài giờ nhờ người thân cho trẻ uống một vài lần vào ban đêm để tránh tình trạng sản phụ bị mất ngủ nhiều quá.
* Cho con bú
– Sản phụ nên cho con bú sữa mẹ nếu không có chống chỉ định của Bác sĩ vì sữa mẹ kinh tế hơn, tiện dụng, dễ bảo quản, cho con bú sẽ thắt chặt tình cảm mẹ con, giúp tử cung co hồi tốt hơn trong thời kỳ hậu sản, có thể phòng thiếu máu, mẹ chậm có kinh lại 8 tháng sau sinh, có thể ngừa thai được 6 tháng đầu sau sinh, giảm nguy cơ ung thư vú ở mẹ…
– Trước và sau mỗi lần cho bú nên làm vệ sinh vú sạch sẽ bằng nước ấm.
* Chế độ dinh dưỡng
Trong thời kỳ cho con bú, không nên ăn uống kiêng khem quá mức vì sau khi sinh, người mẹ rất cần phục hồi năng lượng đã mất trong quá trình sinh đẻ và chuẩn bị nguồn năng lượng để tạo sữa nuôi con. Vì vậy, người mẹ đang cho con bú cần có một chế độ dinh dưỡng như thế nào để có thể có đủ sữa mẹ cho trẻ? Một chế độ dinh dưỡng khoa học và hợp lý trong thời kỳ cho con bú không chỉ tốt cho mẹ mà còn giúp cho sự phát triển của trẻ.
– Người mẹ phải dùng một chế độ ăn đầy đủ chất dinh dưỡng:
Trước hết, cần quan tâm tới việc bổ sung các loại hoa quả tươi và rau xanh để đảm bảo lượng chất xơ, vitamin và khoáng chất. Không nên chỉ dùng một loại trái cây hay rau củ mà cần phải đa dạng.
Bên cạnh đó, người mẹ nên bổ sung các loại thực phẩm có chứa tinh bột giúp tăng cường năng lượng. Các loại thực phẩm có nhiều tinh bột như cơm, bánh mỳ, khoai tây…
Protein cũng là nguồn dinh dưỡng rất cần thiết cho sự phát triển của cơ, vì thế protein cũng không thể thiếu trong chế độ dinh dưỡng của người mẹ cho con bú. Protein có nhiều trong các loại thịt, cá, trứng, đậu lăng… Ăn cá rất tốt đối với cả mẹ và con, mỗi tuần nên ăn cá tối thiểu là 2 lần, ngoài ra có thể bổ sung thêm các loại dầu được chế biến từ cá. Nhưng cũng nên chú hạn chế các loại gây hại cho trẻ như các loại cá sống ở vùng nước sâu như cá mập, cá kiếm, cá ngừ Calioni… Vì trong chúng có chứa hàm lượng thuỷ ngân rất cao. Qua sữa mẹ, hàm lượng thuỷ ngân này sẽ gây nên những ảnh hưởng xấu đến hệ thần kinh của trẻ.
Calci có tác dụng quan trọng đối với sự phát triển của xương và răng của trẻ. Người mẹ có thể được cung cấp calci qua các loại thực phẩm như sữa, bơ, cá mòi, đậu phụ…
– Nhu cầu các chất dinh dưỡng tăng ở người mẹ cho con bú nên cần đảm bảo:
Các chất Bình thường Mang thai Cho con bú: Kcalo/ngày 2.000 2.300 2.500
Đạm toàn phần (g) 60 85 100 Calcium (mg) 800 1.500 2.000
Sắt (mg) 7,2 15 15
Vitamin C (mg) 70 100 100 Vitamin B1 (mg) 1,1 1,8 2
Vitamin B2 (mg) 1,5 2,5 3
Vitamin PP (mg) 11 18 20 Vitamin A (đơn vị) 5.000 6.000 8.000
Vitamin D (đơn vị) 300 – 400 400 – 500 500 – 800
– Người mẹ có thể ăn theo khẩu vị thường ngày nhưng không nên ăn mặn, tránh các gia vị có mùi nồng cay có thể ảnh hưởng đến mùi vị của sữa mẹ khiến trẻ chê không bú như hành, tỏi, tiêu, ớt…
– Nên ăn những thức dễ tiêu; hạn chế đồlạnh, hải sản trong 6 tuần đầu sau sinh.
– Trong thời kỳ hậu sản và trong suốt thời kỳ cho con bú, người mẹ cần ăn thêm mỗi bữa một ch n cơm hoặc ăn thêm 2 bữa ăn phụ, uống từ 1 – 2 ly sữa mỗi ngày. Nhưng nên nhớ rằng sữa không thay thế được thức ăn. Chế độ ăn cần có đủ 4 nhóm thực phẩm (bột đường + đạm + béo + vitamin và khoáng chất).
– Uống đủ nước (1,5 – 2 lít /ngày), nhiều hơn nếu thời tiết nóng, mẹ lao động, tiết mồ hôi nhiều. Nếu uống ít nước và nhất là ăn thiếu rau trái sẽ dễ bị táo bón.
– Bia, trà không phải là thức uống lợi sữa. Nên tránh các thức uống có cồn và chất kích thích.
– Một số gia vị, chocolate, cà chua… Có thể làm trẻ khó tiêu và táo bón.
– Trong thời gian cho con bú, người mẹ chỉ nên dùng thuốc khi thật sự cần thiết và chỉ nên sử dụng các loại thuốc đã được sử dụng lâuài, đã có bằng chứng là không gây ảnh hưởng tai hại cho cơ thể trẻ sơ sinh.
Tránh hút thuốc, uống rượu, dùng thuốc xổ, kháng sinh và các thuốc loại có thể qua sữa mẹ. Nếu mẹ tiếp xúc với chất độc (thuốc trừ sâu, rượu, thuốc lá, hơi chì…) hoặc dùng các loại thuốc có trọng lượng phân tử nhỏ (chloramphenicol, nitrofurantoin, sulfonamide, tetracycline, thuốc chống ung thư, nội tiết tố…) các chất này có thể từ máu mẹ vào sữa và gây ngộ độc cho trẻ.
– Không nên áp dụng chế độ kiêng giảm cân trong thời kỳ cho con bú.
– Các vitamin và khoáng chất không được sản xuất từ tuyến vú nên trong sữa rất dễ bị thiếu nếu người mẹ kiêng cữ nhiều trong chế độ ăn như:
Thiếu sắt nếu mẹ bị thiếu máu hoặc kiêng các chất giàu chất sắt như thịt, lòng đỏ trứng, rau, trái cây…
Thiếu vitamin B1 nếu mẹ chỉ ăn cơm với cá hoặc thịt kho rất mặn đến nỗi ăn chủ yếu là cơm, không ăn được nhiều thức ăn sẽ dễ thiếu nguồn cung cấp B1 (rau, trái cây, thịt trứng, cá…).
Thiếu vitamin A, D, E, K nếu mẹ kiêng dầu, mỡ.
Thiếu Calci, Phosphor… Nếu mẹ kiêng tôm, cua, cá…
– Điều quan trọng đáng chú là: Tất cả các loại thực phẩm được hấp thu trong cơ thể mẹ sẽ có ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ cũng như sự phát triển của trẻ. Chính vì thế, người mẹ không nên xem thường việc lựa chọn và sử dụng các loại thực phẩm cho chế độ ăn của mình. Nếu có bất cứ thắc mắc hay nghi ngờ nào, đừng chần chừ mà hãy hỏi ngay ý kiến Bác sĩ để được tư vấn về dinh dưỡng.
