Khi một bệnh nhân đến đã uống thuốc độc, phương pháp điều trị đầu tiên là loại bỏ thuốc khỏi dạ dày bằng cách dùng ipeca gây nôn hoặc rửa dạ dày là phương pháp hay dùng. Thường sau đó dùng than hoạt và thuốc tẩy. Liều lượng các thuốc này được trình bày ở bảng 48.4 với những thông tin chi tiết ở phần dưới đây.
Ipeca
Chỉ định
Xirô ipeca dùng sớm để điều trị uống thuốc quá liều cấp tính và một số trường hợp đặc biệt ngộ độc qua đường uống. Ipeca có tác dụng tốt nhất nếu gây nôn trong vòng 1 giờ kể từ khi uống chất độc, gây nôn sau 1 giờ chỉ loại bỏ được dưới 20% lượng thuốc uống vào. Nôn thường xuất hiện trong vòng 30 phút, tác dụng gây nôn còn kéo dài tới 2 giờ. Nếu dùng liều đầu tiên không gây nôn được, thì dùng liều thứ hai trong 30 phút sau liều thứ nhất. Nếu dùng liều thứ hai không có kết quả, tiến hành uống than hoạt đối với trường hợp uống các chất độc có thể dùng than hoạt (xem liều dùng và số lần dùng trong bảng 48.4. Ngay khi bệnh nhân nôn cần lấy chất nôn để xét nghiệm.
Chống chỉ định
Ipeca không dùng cho những bệnh nhân uống hydrocarbon (kerosen, xăng dầu, chất tẩy rửa sơn), strychnin, acid hoặc kiềm bởi vì có nguy cơ gây hít vào phổi. Tuy nhiên gây nôn được chỉ định trong trường hợp uống các hydrocarbon thơm , hydrocarbon halogen hoá, các hydrocarbon có trong thuốc trừ sâu, long não, kim loại nặng. Tránh nhầm xirô ipeca với dung dịch tinh chất ipeca, vì loại này có tác dụng mạnh gấp 14 lần so với xirô ipeca. Không dùng ipeca cho bệnh nhân mất cảm giác, co giật hoặc người mất phản xạ nôn.
Tác dụng phụ
Khi dùng xirô ipeca với liều khuyến cáo bệnh nhân thường có tác dụng phụ như nôn, ỉa chảy và ngủ gà. Các biến chứng khác như rách thực quản trong hội chứng Mallory – Weiss và hít vào phổi cũng có thể xảy ra.
Bảng 48.4. Liều và cách sử dụng ipeca và than hoạt
|
Rửa dạ dày
Chỉ định
Rửa dạ dày có tác dụng tốt nhất nếu được tiến hành trong vòng 4 giờ kể từ khi uống chất độc. Rửa dạ dày hay được làm ở phòng cấp cứu, cho những người không hoàn toàn tỉnh và cũng không thể dùng ipeca.
Chống chỉ định
Không rửa dạ dày cho những bệnh nhân uống các chất acid hoặc kiềm. Thường người ta không khuyến cáo rửa dạ dày với bệnh nhân uống hydrocarbon (những trường hợp ngoại lệ giống với ipeca). Việc đưa ống sond, vào dạ dày có thể gây nôn hoặc oẹ dẫn tới hít phải chất hydrocarbon. Tránh hít phải dịch bằng cách đặt nội khí quản trước khi rửa dạ dày.
Tiến hành rửa dạ dày
Bệnh nhân tỉnh cần uống một cốc nước trước khi đưa ống sonde vào dạ dày. Tháo tất cả những dị vật ở miệng bệnh nhân trước khi đặt sonde (như răng giả). Đối với người lớn dùng ống sonde có đường kính lớn (36-40 F), với trẻ em dùng loại 16-18F. Sau khi đã xác định chắc chắn ống sonde đã vào dạ dày, lấy dịch dạ dày ra bằng loại bơm tiêm hút liên tục.
Khi đã lấy được dịch dạ dày, gửi phòng xét nghiệm để tìm độc chất; bắt đầu rửa dạ dày, cứ bơm 100-300 ml dịch một lần (bằng nước ấm hoặc nước muối 0,45%) tới khi nào dịch dạ dày trong liên tục ít nhất là 2 lít hoặc tổng số dịch rửa là 10-20 lít. Khi kết thúc rửa dạ dày thì đưa than hoạt vào với liều 1 mg/kg, tiếp sau đó dùng thuốc tẩy xổ.
Than hoạt
Chỉ định
Than hoạt được sử dụng như một biện pháp hàng đầu ngăn cản hấp thu từ đường tiêu hoá khi uống phải hầu hết các thuốc và hoá chất. Không dùng than hoạt khi uống các chất ăn mòn, cyanid, sắt, ethanol, ethylen glycol, methanol, chì, lithium, hoặc các dung môi hữa cơ. Dùng than hoạt nhiều lần cho thấy có tác dụng đối với khi uống phải theophyllin, phénobarbital và có thể tác dụng khi uống phải salicylat, thuốc chống trầm cảm ba vòng, dapson, digoxin, Carbamazepin, diazepam, phenytoin và sotalol. Thông tin về liều dùng được trình bày trong bảng 48.4. Nếu bệnh nhân đã uống ipeca thì chờ khi hết nôn do ipeca mới dùng than hoạt (thường 1 -2 giờ sau khi dùng liều ipeca cuối cùng). Mặt khác không có chống chỉ định tuyệt đôi của dùng than hoạt.
Liều luợng và cách dùng
Liều than hoạt đầu tiên thường bơm vào khoảng gấp 10 lần lượng chất độc uống vào hoặc 1-2 g/kg (bảng 48.4). Theo bảng hướng dẫn này thì để đạt được kết quả với người lớn cần bơm vào 60-100g than hoạt và trẻ em là 15-30g. Với cách dùng than hoạt nhiều lần, thường dùng than hoạt tới khi đại tiện ra than hoạt. Cứ mỗi thìa canh chứa được khoảng 5-6g than hoạt. Chế phẩm than hoạt được bán dưới dạng bột để hoà với nước hoặc ở dạng dung dịch treo có hoặc không có thuốc tẩy sorbitol. Dạng bột được hoà với nước tạo thành chất sền sệt (hàm lượng 15 -120g tùy theo độ đậm đặc), cần phải lắc mạnh vì than hoạt không hoà tan tôt trong nước. Có thể không phải lắc nếu dùng dung dịch treo sẵn chứa 25 – 50g trong 120 – 240 ml dung dịch. Một số chế phẩm có sorbitol, đây là loại cần thiết khi dùng với liều than hoạt đầu tiên, nhưng nếu dùng liều nhiều lần cần dùng loại dịch treo không có sorbitol. Vị của than hoạt ở dạng sền sệt hoặc dung dịch treo khó uống có thể cho thêm nước hoa quả hoặc sôcôla cho dễ uống. Tránh dùng than hoạt với sữa bởi vì sữa có thể làm giảm hoạt tính hấp phụ của than hoạt.
Thuốc tẩy xổ
Thuốc tẩy xổ dùng phối hợp với than hoạt có tác dụng làm ngắn thời gian tiêu hoá cũng như giảm hấp thu độc chất. Sorbitol và magnesi citrat (hoặc sulfat) là các thuốc tẩy xổ được lựa chọn để dùng. Không có khuyến cáo dùng các thuốc tẩy xổ kích thích như: casara, senna, phenolphtalein và bisacodyl. Sorbitol (liều cho người lớn 1-3 g/kg và cho trẻ em 1 – 1,5g/kg với loại dung dịch 35%) là thuốc được lựa chọn để dùng bởi vì nó có tác dụng nhanh hơn muối magnesi. Có thể thay thế bằng dùng magnesi citrat (liều của người lớn 200ml, liều của trẻ em là 5 ml/kg). Thuốc tẩy cần dùng sau liều than hoạt đầu tiên nhưng không dùng nhắc lại khi dùng liều than hoạt nhiều lần.
