ĐẶC TÍNH CỦA TẠNG TÂM
I. Tâm chủ dương khí:
Vị trí của Tâm ở trong ngực, ở phía trên cách mà gần phía sau lưng, lưng thuộc dương, Tâm ở ngũ hành thuộc hoả tương ứng với khí dương nhiệt của mùa hạ, cho nên thiên Lục tiết tạng tượng luận sách – Tố Vấn nói: “Tâm là Thái dương ở trong dương“. Dương khí của Tâm có khả năng thúc đẩy huyết dịch vận hành, duy tó sự hoạt đông sinh mệnh của con người, khiến cho con người có sự sống không ngừng”.
Trần Tú Viên ví dụ Tâm là mặt trò của con người, khí dương nhiệt ở trong Tâm, không những công năng sinh lý có thể duy trì bản thân nó, mà còn có tác dụng sưởi ấm cho toàn thân. Sách Huyết chứng luận của Đường Dung Xuyên đời Thanh nói: ‘Tâm là tạng thuộc hoả, là ngọn đuốc soi vạn vật”. Trên phương diện sinh lý, tạng Tâm cần phải giữ gìn cho dương khí thịnh vượng, mới có khả năng làm ôn vận huyết mạch, phấn chấn tinh thần, sưởi ấm tứ chi trăm đốt. Sự ngăn nhừ và vận hoá của Tỳ Vị, sự sưởi ấm chưng bốc của Thận dương với sự trao đổi thuỷ dịch của toàn thân, trong quá trình điểu tiết mổ hổi, Tâm dương đều có vai trò tác dụng quan trọng. Nếu như dương khí của Tâm suy nhược thì có thể khiến cho Tâm chủ huyết mạch, chủ về thần chí với công năng ôn chiếu phát sinh chướng ngại mà dẫn đến huyết mạch ngưng trệ, thần thức bạc nhược, vận hoá thuỷ cốc bị trở ngại và thuỷ dịch trao đổi bất thường, vì thế các thầy thuốc đời xưa ví Tâm là Thái dương của con người.
II – Tâm sợ nóng:
Thiên Mạch yếu tinh vi luận sách Tố Vấn nói rằng: “Tâm là mẫu tạng”, Mẫu thuộc đương, thuộc hoả. Thiên nguyên minh ngũ khí sách Tố Vấn nói: “Cái ghét của năm tạng thì Tâm ghét nóng”, như thế thì biết, đặc tính ghét nóng của Tâm, là bởi nó đồng khí tương cảm gây nên. ở tình huống sinh lý bình thường cái khí dương nhiệt của Tạng Tâm có tác dụng sưởi ấm đối với toàn thân.
Tâm ghét nóng có ba phương diện, một phương diện là chỉ khí dương nhiệt trong Tâm không được gàng về một phía, nếu như Tâm hoả cang thịnh, thì sẽ xuất hiện các chứng trạng như Tâm phiền mất ngủ mặt đỏ, miệng khát, miệng lưỡi mọc mụn, chất lưỡi đỏ tía, thậm chí cuồng táo nói sảng, hoặc kiêm chứng tiểu tiện đỏ rít và buốt, hoặc tiểu ra máu; Một phương diện khác là chỉ Tâm khí thịnh vượng bởi lúc dương khí cực thịnh, sẽ xuất hiện bệnh biến Tâm hoả căng thịnh. Nếu xét theo bốn mùa chủ mùa hạ dương khí khá thịnh, nếu xét theo một ngày thì giữa trưa dương khí khá thịnh, cho nên mùa hạ và giữa trưa thì khí trời quá nóng.
Nếu như Tâm khí ở mùa hạ và giữa trưa quá nóng thì Tâm hoả quá căng sẽ ức chế cái thắng mình hoặc là vũ lại cái thắng của nó, sản sinh ra rất nhiều bệnh biến. Nếu như đang ở vào mùa hạ nóng bức, thường là xuất hiện bệnh chứng của Tâm hoả quá thịnh. Phương diện thứ ba là chỉ người mắc bệnh Tâm, phần nhiều là sợ nóng. Đó là điều chủ yếu có liên quan đến hoả của tạng Tâm, vì hoả là cùng cực của nhiệt, đổng tính công kích lẫn nhau, cho nên Tâm sợ nóng. Đối với người mắc bệnh Tâm, cũng cần nên kiêng kỵ, chính như thiên Tạng khí pháp thời luận sách Tố Vấn có nói: “Bệnh về Tâm cấm ăn đổ nóng và mặc áo quá ấm”.
III – Tâm chủ về vui mừng:
Tâm chủ vui mừng, là chỉ công năng sinh lý của Tâm và trong hoạt động tinh thần ồnh chí có liên quan với vui mừng. Môn Tạng tượng học cho rằng: Còn người đối với kích thích từ bên ngoài dẫn đến biến hoá về tình chí, là do công năng sinh lý của năm tạng hoá sinh, như thiên Âm dương ứng tượng đại luận sách Tố Vấn nói: “Người ta có năm tạng, hoá ra ngũ chí để sinh ra mừng, giận, buồn, lo, sợ”. Ngũ chí lấy từ công năng sinh lý của năm tạng làm cơ sở, ngũ chí quá cực, sẽ ảnh hưởng đến công năng sinh lý bình thường của năm tạng. Thầy thuốc đời xưa thông qua quan sát một số tình chí quá kích thích dẫn đến bệnh lý biến hoá sản sinh ở tạng khí tương ứng, liên luỵ tới một tạng bệnh lý bị thay đổi, dẫn đến thay đổi tình chí tương ứng mà đem ngũ chí phân thuộc vào năm tạng. Thiên âm dương ứng tượng đại luận – Tố Vấn nói: “Với tạng là Tâm, ở chí là mừng”. Đó tức là nói ở trong ngũ chí, mừng là chí của Tâm.
Mừng nói chung là thuộc vế phản ứng tốt sản sinh ra đối với kích thích của ngoại giới. Vui vẻ mừng rỡ thì có ích cho công năng sinh lý của Tâm chủ huyết mạch, sở đĩ thiên Cử thống luận sách Tố Vái nói: “Mừng thì khí hoà và chí đạt, vinh vệ thòng lợi” nhưng vui mừng quá mức cũng có thé dẫn đến tổn thương về tinh thẩn, thán chí tiêu tan mà mất đi sự tập trung, sở dĩ thiên Bản thần sách Linh khu nói: “Vui vẻ quá thì thần tản mạn mà không tàng”. Theo tình trạng công năng sinh lý của Tâm chủ thần chí để xem xét, lại có sự biến hoá thái quá và bắt cập. Có thể nói, công năng Tâm chủ về thần chí quá găng thì khiến cho người ta cười mãi không ngừng; Công năng Tâm chủ về thần chí bất cập, thì khiến cho con người ta để bị tổn thương. Như thiên Điếu kinh luận sách Tố Vấn nói: “Thần hữu dư thì cười không ngớt, thần bất túc thì buổn”.
Ngoài ra Tâm là chủ vẻ thần minh, cho nên không chỉ mừng quá hại Tâm, mà vả lại ngữ chí quá cực cũng đểu có thể tổn thương Tâm thần. Cho nên thiên Tà khí tạng phủ bệnh hình sách Linh khu nói: “Sầu lo sợ hãi thì hại đến Tâm”.
