Giải phẫu và sinh lý cương dương vật

Giải phẫu

Thân dương vật được cấu tạo bởi hai thể hình trụ ở hai bên lưng dương vật gọi là vật hang và một thể xốp nằm ở giữa bụng dương vật bao quanh niệu đạo gọi là vật xốp. Một bao xơ hai lớp dầy gọi là màng trắng bao bọc hai vật hang kết hợp lại để tạo ra một vách liên vật hang có các lỗ thông giúp cho hai vật hang hoạt động như một đơn vị duy nhất. Một lớp màng trắng mỏng hơn bao quanh vật xốp. Cả ba thành phần này của dương vật (hai vật hang, một vật xốp) được bao quanh chung bởi một tổ chức sợi gọi là cân Buck. Tổ chức vật hang giống như bọt biển cấu tạo bởi những mớ khoảng hang nối tiếp nhau gọi là xoang hang. Các tế bào thượng bì mạch máu viền quanh các khoảng xoang hang và các vách phân cách chúng với nhau. Các vách phân cách được cấu tạo bởi các bó sợi cơ trơn với chất đệm ngoại bào có sợi elastin, collagen và tế bào sợi.

Máu được cung cấp chính cho dương vật qua động mạch thẹn trong phân ra các nhánh động mạch tầng sinh môn và động mạch dương vật. Động mạch dương vật được phân thành các nhánh động mạch hang, động mạch lưng dương vật, động mạch niệu đạo và động mạch hành. Động mạch hang đi vào vật thể hang và chạy dọc theo chiều dài trên thân vật hang ; ở đó nó được chia thành nhiều nhánh xoắn gọi là động mạch xoắn. Động mạch xoắn mở vào các khoảng hang. Máu thoát ra khỏi dương vật quaba bó tĩnh mạch: Tĩnh mạch lưng dương vật nông, tĩnh mạch lưng trung gian và tĩnh mạch lưng sâu. Các tĩnh mạch lưng sâu dẫn máu ra khỏi vật hang và vật xốp.

Sinh lý cương dương vật

Quá trình cương cứng dương vật được thể hiện qua 4 giai đoạn :

• Dương vật mềm xỉu – do sự co thắt các cơ trơn của động mạch dương vật, lưu lượng máu tưới vào vật hang qua động mạch hang bị giảm ở mức tối thiểu. Đó là tình trạng bình thường của dương vật trong sinh hoạt hàng ngày của con người.
• Dương vật phồng to dần – khi các lớp cơ trơn của động mạch dương vật giãn, máu tưới nhiều vào các xoang hang, vật hang chứa đầy máu làm dương vật phồng to ra.
• Dương vật cương cứng – vật hang căng đầy máu làm cho các bó’sợi cơ trơn của vật hang bị căng ra, tạo nên một áp lực rất lớn ở vật hang. Áp lực đó chèn ép vào các tĩnh mạch dương vật làm cho việc thoát máu khỏi vật hang bị cản trở. Quá trình đó làm cho dương vật ngày càng cương cứng lên.

Theo Benkert sự cương cứng của dương vật được chia làm 5 độ:

Độ 1 : mềm xỉu

Độ 2 : mềm

Độ 3 : dương vật nở to

Độ 4 : cương đủ để giao hợp

Độ 5 : cương rất cứng.

• Dương vật mềm xỉu trở lại – khi nhu cầu cần được thoả mãn tột đỉnh (xuất tinh trong giao hợp ; đi tiểu hết khi buồn tiểu) ; các lớp cơ cơ trơn động mạch dương vật co thắt trở lại ; áp lực của vật hang giảm xuống không còn chèn ép các tĩnh mạch dương vật ; việc thoát máu của vật hang được thực hiện triệt để ; dương vật sẽ mềm xỉu hoàn toàn.

Quá trình co thắt và giãn nở các mạch máu dương vật làm cho dương vật lúc mềm xỉu lúc cương cứng được điều khiển do nhiều cơ chế.

• Cơ chê thần kinh

Quá trình cương cứng dương vật được chỉ huy từ hai hệ thống:

• Hệ thống thần kinh trung ương : vỏ đại não.
• Hệ thống thần kinh ngoại vị: hệ thần kinh từ tuỷ sống.
• Hệ thống thần kinh trung ương

Vỏ đại não bị kích thích bởi nhiều yếu tố :

• Những yếu tố phát sinh ngay từ vỏ đạo não như (43)
• Những phút ngẫu hứng.
• Cảm xúc khi hồi ức lại những cảnh khêu gợi mà cuộc sống bản thân đã trải qua.
• Trí tưởng tượng ra một cuộc xum vầy với người đẹp mà mình đang ngưỡng mộ.
• Môi trường đang sống gợi cảm cho một cuộc giao hoan thí dụ đang nằm trong chăn ấm giữa một đêm đông lạnh.

Những yếu tố khách quan như

• Nhìn một hình ảnh khiêu dâm, đọc một đoạn văn mô tả cuộc làm tình.
• Ngửi một mùi hương thơm quyến rũ.
• Nghe những âm thanh nhẹ nhàng thỏ thẻ hoặc ồn ào kích động.
• Hôn hoặc ôm ấp một người phụ nữ…

Từ các hưng phấn kích thích đó tín hiệu được truyền xuống trục hạ đồi tuyến yên rồi xuống hệ thống thần kinh ngoại vi.

• Hệ thống thần kinh ngoại vi

Hệ thống thần kinh ngoại vi gồm hai trung tâm :

• Hệ thần kinh giao cảm bắt nguồn từ đốt sống lưng 11 đến đốt sống thắt lưng 2 (Du – L₂) tiết ra adrenalin có tác dụng làm co mạch.
• Hệ thần kinh phó giao cảm bắt nguồn từ đốt xương cùng 2 đến đốt xương cùng 4 (S₂ – s₄) tiết ra acetylcholin có tác dụng làm giãn mạch (5).

Mọi kích thích từ vỏ đại não được dẫn truyền xuống hệ thống thần kinh ngoại vi. Đáp ứng sự chỉ huy chung của vỏ đại não, hoạt động của hệ thần kinh ngoại vi trong 4 giai đoạn cương dương vật như sau :

Giai đoạn mềm xỉu – bình thường trong sinh hoạt hàng ngày, dương vật ở trong tình trạng co mạch, chỉ có dung lượng tối thiểu máu lưu thông. Các động mạch lớn nhỏ cũng như các xoang của vật hang co lại. Dương vật mềm xỉu.

Giai đoạn phồng to dương vật – khi các kích thích được dẫn truyền xuống. Hệ thần kinh phó giao cảm đáp ứng hoạt động tiết ra acetylcholin gây giãn mạch. Các động mạch chính của dương vật là động mạch thẹn trong với 4 nhánh : Động mạch lưng dượng vật, động mạch hang hay còn gọi là động mạch sâu của dương vật, động mạch hành và động mạch niệu đạo được giãn nở. Lưu lượng máu tưới vào dương vật từ các động mạch đó tăng dần. Lớp cơ nhẵn của các xoang hang giãn nở căng ra giúp cho máu đổ dồn vào vật hang. Do áp lực vật hang tăng, các tĩnh mạch bị đè ép lại nên máu không thể thoát về được các tĩnh mạch trung ương. Dương vật nở to ra.

Giai đoạn cương cứng hoàn toàn : Các lớp cơ trơn ở xoang hang bị căng ra làm cho áp lực ở vật hang tăng lên tới mức tối đa vượt lên hơn áp lực tâm thu nên dương vật cương cứng hoàn toàn. Các tĩnh mạch càng bị đè ép mạnh giữ cho máu trong các xoang hang không thể thoát được trở về. Dương vật giữ được độ cứng trong suốt thời gian tiến hành giao hợp.

Giai đoạn mềm xỉu trở lại : Sự hưng phấn tăng dần tới khi khoái cảm đạt tới mức tột đỉnh, tinh dịch phóng ra. Kích thích này tác động tới hệ thần kinh giao cảm. Adrenalin được tiết ra. Các lớp cơ quanh động mạch và các xoang co bóp. Động mạch tưới máu cho dương vật co thắt. Lưu lượng máu tưới vào cho dương vật giảm dần làm cho các xoang hang giảm căng. Máu thoát được nhanh vào hệ tĩnh mạch trung ương. Dương vật mềm xỉu như lúc ban đầu.

• Cơ chế sinh hoá

Khuynh hướng thế giới hiện nay giải thích hiện tượng giãn các cơ trơn vật hang ít liên quan đến cơ chế cholinergic và adrenergic của hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm, mà chủ yếu do chất nitrogen oxyd hoặc oxyd nitric (NO). Chất NO được sinh ra từ các tế bào nội mạc mạch máu gây giãn các tế bào cơ trơn.

Từ 100 năm nay người ta đã ghi nhận việc xử dụng nitroglycerin trong điều trị các cơn đau co thắt ngực. Nhưng chỉ mới gần đây người ta mới biết được cơ chế tác dụng của nitroglycerin là sinh ra NO làm giãn nở mạch máu.

Ba nhà khoa học Mỹ : Robert Furchgott, Ferid Murad. Louis Ignarro đã khám phá vai trò của NO như là một phân tử truyền tín hiệu trong hệ tuần hoàn. Năm 1977, Murad khám phá tác dụng của nitroglycerin trên mạch máu qua việc sinh ra NO làm giãn tế bào cơ trơn. Năm 1980, Furchgott phát hiện ra hiện tượng mạch máu giãn nở do một chất nào đó được sản sinh ra từ các tế bào nội mạc mạch máu gây giãn tế bào cơ trơn. Chính Furchgott và Ignarro sau đó độc lập tìm ra chất đó là nitrogen II oxyd (tháng 11 – 1998) công trình nghiên cứu này đã được thưởng giải Nobel y học năm 1998. NO là một phân tử truyền tín hiệu trong hệ tuần hoàn và hệ thần kinh cơ thể con người. NO giúp cho cơ thể chống lại vi khuẩn, điều hoà huyết áp và lưu lượng máu đến nhiều cơ quan khác nhau trong cơ thể. Một ứng dụng của cơ chế NO là việc phát minh ra Sildenafil (Viagra) trong việc điều trị rối loạn cương dương.

Cơ chế “sinh hoá” của NO được diễn biến như sau : Sau các kích thích về tình dục . NO – tổng hợp từ L.Arginin được sản sinh và các nơron, tế bào nội mạc mạch máu và các tế bào cơ trơn vật hang. Sau khi khuyếch tán qua các tế bào cơ trơn vật hang, NO kích thích men guanylate cyclase tế bào để sản xuất ra chất dãn truyền thứ phát là guanosine monophosphate vòng (cGMP). Chất cGMP giữ vai trò chính trong việc làm giãn các cơ trơn của vật hang và làm cho dương vật cương cứng lên. Để cân bằng hiện tượng sinh lý bình thường : quá trình cương cứng và quá trình mềm xỉu trở lại của dương vật, chu trình chuyển hoá sinh hoá tiếp tục. Chất guanosine monophosphat vòng (cGMP) tác nhân gây giãn cơ trơn bị thuỷ phân làm triệt tiêu bởi chất men phosphodiesterase, chất hiện diện trong nhiều tổ chức khác nhau đặc biệt ở vật hang chiếm ưu thế là chất men phosphodiesterase type 5 (PDE5).

Dương vật hết tác dụng giãn cơ trơn của cGMP, mềm xỉu trở lại bình thường.

Ứng dụng của Viagra ở chỗ ngăn chặn quá trình thuỷ phân cGMP của men phosphodiesterase type5 để cho việc giãn cơ trơn chiếm ưu thế và dương vật giữ được độ cương cũng tốt (61).