NGŨ TẠNG BIỆT LUẬN
KINH VĂN
Hoàng Đế hỏi rằng:
Tôi nghe những kẻ phương sĩ (1) hoặc lấy não tủy làm Tàng, hoặc lấy Trường, Vị làm Tàng, hoặc lấy làm Phủ… mà đều lấy làm phải cả, không biết vì sao, xin nói rõ cho nghe ?
Kỳ Bá thưa rằng:
Não, tủy, cốt, mạch, Đởm, nữ tử bào. sáu thứ đó đều do địa khí sinh ra. Nó đều Tàng ở âm, mà tượng với đất, chỉ có Tàng mà không Tàng, gọi nó là “kỳ hằng chi Phủ”. Đến như Vị, Đại trường, Tiểu trường, Tam tiêu, Bàng quang. năm cái đó đều do thiên khí sinh ra. Khí của nó tượng với trời, chỉ tả mà không Tàng. Nó hấp thụ cái trọc khí của năm Tàng, nên gọi là “truyền hóa chi Phù”, nó không thể tích trữ được lâu mà phải Du tả ngay.
Phách môn cũng là một cơ quan sai khiến của năm Tàng, thủy cốc tới nơi đó, không thể chứa lâu(2).
Phàm gọi là năm Tàng, tức là những cơ quan chứa tinh khí mà không tả, nó chỉ mãn mà không thực. Đến như Phủ là một cơ quan truyền hóa mà không Tàng, cho nên chỉ thực mà không thể mãn. Bởi vì thủy cốc vào miệng, thời vị thực mà trường hư, khi thức ăn đã dẫn
xuống, thời trường thực mà vị hư. Cho nên nói: “thực mà không mãn, mãn mà không thực,,(3).
Hoàng Đế hỏi rằng:
Khí khẩu sao lại có thể làm chủ cho cả năm Tàng?(4)
Kỳ Bá thua rằng:
Vị coi cũng như cái biển để chứa thủy cốc, nó là nguồn gốc của sáu Phủ. Năm vị ăn vào miệng, chứa ở Vị để nuôi khí của năm Tàng: Khí khẩu cũng tức là Thái âm. Phàm khí vị của năm Tàng sáu Phủ, đều sàn xuất ra từ Vị, rồi biến hiện lên khí khẩu. Cho nên ở Trung trựng luận đã nói: “năm khí hút vào mũi, chứa ở Tâm phế”. Tâm phế có bệnh, mũi cũng vì đó mà thở không thông(5).
Phàm trị bệnh, phải xét ở bộ phận dưới như Trường vị, là cơ quan thâu nạp và bài tiết thủy cốc; lại phải chẩn ở khí khẩu để đoán cái khí của Tàng, Phủ. rồi mới nhận xét đến ý chí và bệnh tình ra sao.
Nếu câu nệ vào quỷ thần, không thể nói là đức tốt; nếu lại ghét cả châm thạch, không thể tiến tới trí xảo(6).
Người mắc bệnh, không muốn dùng đúng phương pháp để điều trị, bệnh tật không khỏi, dù có cố chữa cũng là vô ích.
CHÚ GIẢI:
(1) Phương sĩ tức là nhũrng kè tu luyện phương thuật, như học đạo thần tiên v.v…
(2) Đất chủ về bế Tàng mà khí bốc lên, trời chủ về khí hóa mà khí giáng xuống. Con người ta Tàng Phủ hình hài, ứng theo với khí Âm Dương của trời đất. Sáu thứ trên đây, khác với các cơ quan truyền hóa nên gọi là kỳ hằng. Phách môn tức là giang môn hoặc hậu môn, nơi cửa bài tiết đại tiện, nên thủy cốc không chứa được lâu.
(3) Tinh khí mới có thể nói là mãn (đầy ràn) thủy cổc mới có thể nói là thực (đầy đặc). Tàng chỉ chứa tinh khí, cho nên mãn mà không thực. Còn như các Phủ thì thủy cốc có thể đầy đặc ở trong, nhưng cũng không thể chứa lâu, nên mới nói là thực mà không mãn.
(4) Khí khẩu là nơi cùa hai mạch thủ Thái âm. Cho nên khí của năm Tàng đều hiện ra ở khí khẩu, và do đó, khí khẩu làm chủ của năm Tàng.
(5) Thủy cốc vào Vị, do túc Thái âm Tỳ chuyển Du để thấm rồi ra bốn Tàng. Nhưng “thủy” vào Vị, lại do thủ Thái âm Phế chứa lấy, rồi phân tán ra các nơl; “cốc” vào tới Vị, tinh khí truyền sang mạch, Phế làm nơi tổng hợp của trăm mạch và truyền tinh ra bì mao; bì mao và mạch hợp với tinh, rồi hành khí ra Tàng, Phủ. Vậy thì bao khí vị cùa năm Tàng sáu Phủ đều sản xuất bởi vị và đều biển hiện ra khí khẩu, nên nói “khí khẩu cũng là Thái âm”. Tâm với phế ở bộ phận trên, thuộc dương. Phế như cái lọng che của tâm, khai khiếu lên mũi, cho nên dẫn câu Tàng tượng luận mà nói cho rõ là: vị theo về âm mà khí theo về dương.
Ngày xưa có thuật “chúc do” dùng để chữa bệnh, tựa như phép của thầy phù thủy. có thể đem bệnh của người truyền sang loài vật, rồi vật mắc bệnh mà người khỏi. Trên đây nói về “quỷ thần” tức là chỉ về thuật này.
