Tên khác: suy buồng trứng, nhược năng buồng trứng
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ TRƯỚC TUỔI DẬY THÌ
Biểu hiện bởi vô kinh nguyên phát, các đặc điểm giới tính nguyên phát và/hoặc thứ phát không phát triển và đôi khi có cả những bất thường về tầm vóc (chứng lùn hoặc tăng trưởng quá mức). Chẩn đoán chỉ được đặt ra ở tuổi dậy thì.
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ NGUYÊN PHÁT (do nguyên nhân ở buồng trứng): chức năng buồng trứng bị suy giảm mặc dù kích thích của các hormon tuyến yên vẫn thích đáng. Vì có cơ chế điều hoà trợ động (điều hoà phản hồi) tuyến yên-tuyến sinh dục, nên hàm lượng các gonadostimulin (FSH và LH) đều cao (nên gọi là nhược năng tuyến sinh dục tăng kích dục tố). Nhược năng tuyến sinh dục nguyên phát là do:
- Không tạo hoặc giảm tạo buồng trứng. Về chi tiết, xem: hội chứng
- Buồng trứng bị tổn thương: có khôl u, phẫu thuật cắt buồng trứng, bức xạ (tia xạ), viêm (viêm buồng trứng tự miễn thường khó chứng minh).
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ THỨ PHÁT (nguyên nhân ở vùng dưới đồi thị-tuyến yên): suy buồng trứng là hậu quả của giảm tiết gonadostimulin do tuyến yên (nên gọi là nhược năng tuyến sinh dục giảm kích dục tố). Người ta đã mô tả những bệnh sau đây:
- Nhược năng tuyến sinh dục do kích dục tố: với những biểu hiện vô kinh nguyên phát, các đặc điểm giới tính thứ phát không phát triển, tầm vóc cao lớn, tuyến yên giảm tiết gonadostimulin. Điều trị: sử dụng hormon estrogen- progesteron để tạo ra chu kỳ kinh nguyệt.
- Hội chứng Lorain-Lévi (chứng lùn do tuyến yên), xem: nhược năng tuyến yên.
- Hội chứng Morsier (loạn sản khứu giác-sinh dục): biểu hiện bởi vô kinh nguyên phát, không phát triển các đặc điểm giới tính thứ phát, và mất khứu giác (không ngửi thấy mùi). Là một bệnh mang tính gia đình.
- Hội chứng Laurence-Moon- Biedle: bệnh di truyền kiểu gen lặn, có đặc điểm là sự kết hợp giữa nhược năng tuyến sinh dục với viêm võng mạc sắc tố, chứng béo phì và thiểu năng tâm thần.
- Hội chứng Prader-Labhart-Willi: nhược năng tuyến sinh dục kết hợp với giảm trương lực cơ, chứng béo phì và thiểu năng tâm thần.
- Rối loạn chức năng vùng dưới đồi thị: dậy thì chậm phối hợp với vô kinh nguyên phát và các đặc điểm giới tính thứ phát kém phát triển. Chẩn đoán bằng cách khảo sát các chức năng tuyến yên.
- Khối u sọ-hầu, u tuyến yên, xem: u tuyến yên.
Điều trị, xem: nhược năng tuyến sinh dục nam.
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ SAU DẬY THÌ
Biểu hiện duy nhất của suy buồng trứng có thể chỉ là vô kinh thứ phát và vô sinh. Trong những thể nặng và kéo dài, có thể xảy ra thoái triển ít nhiều rõ rệt các cơ quan sinh dục và những đặc điểm giới tính thứ phát (lông mu, vú, giọng nói).
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ NGUYÊN PHÁT (do nguyên nhân tại buồng trứng): buồng trứng bị suy giảm chức năng mặc dù kích thích từ tuyến yên vẫn thích đáng. Các gonadostimulin (kích dục tố) bình thường hoặc cao. Hiện tượng chủ yếu là các nang trứng không chín, trứng không rụng và hoàng thể không hình thành, mặc dù vẫn có kích thích từ tuyến yên. Rối loạn cơ thể do:
- Tổn thương buồng trứng: viêm, khối u, phẫu thuật cắt buồng trứng, tia xạ buồng trứng, liệu pháp hoá chất chống ung thư, hoặc viêm buồng trứng tự miễn.
- Mãn kinh sớm hoặc bình thường.
Điều trị: điều trị nguyên nhân và tạo ra chu kỳ kinh bằng estrogen- progesteron.
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ THỨ PHÁT do nguyên nhân nằm ở vùng dưới đồi thị-tuyến yên: suy buồng trứng là hậu quả của tình trạng giảm tiết các gonadostimulin (FSH và LH) do tuyến yên. Rối loạn này xảy ra trong các trường hợp:
- Nhược năng tuyến yên: đặc biệt trong trường hợp có u tế bào kỵ sắc của tuyến yên và hoại tử tuyến yên do thiếu máu (gọi là hội chứng Sheehan).
- Hội chứng vô kinh tiết sữa.
- Rối loạn chức năng vùng dưới đồi thị: sốc cảm xúc, thiếu ăn, hoặc rối loạn dinh dưỡng, chán ăn tâm thần, ngừng sử dụng các thuốc tránh thai uống. Làm xét nghiệm LH-RH đôi khi phát hiện thấy suy tuyến yên.
– Tổn thương thực thể ở vùng dưới đồi thị: u nang hoặc khổi u tế bào thần kinh đệm, u tuyến tùng, tổn thương sau viêm não, bệnh mô bào, bệnh sárcoid, V..V…
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ TRONG HỘI CHỨNG NAM TÍNH HOÁ: tăng tiết hormon androgen sẽ ức chế bài tiết các gonadostimulin, gặp trong trường hợp tăng sản tuyến vỏ thượng thận bẩm sinh, trong hội chứng Cushing, và trong
trường hợp khối u buồng trứng nam tính hoá tuy hiếm hơn.
NHƯỢC NĂNG TUYẾN SINH DỤC NỮ NGUỒN GỐC NỘI TIẾT-CHUYỂN HOÁ: gặp trong bệnh đái tháo đường không cân bằng, trong trường hợp ưu năng tuyến giáp nặng, trong các bệnh gây suy mòn cơ thể, trường hợp tăng urê huyết.
Điều trị: điều trị nguyên nhân và nếu FSH và LH thấp thì cho gonadotrophin người để điều trị vô sinh.
Điều trị xem: nhược năng tuyến sinh dục nam.
