Chăm Sóc Và Điều Trị Người Nhiễm HIV
Do có quá nhiều vấn đề, trong phạm vi bài này, chúng tôi chỉ nêu lên một số nguyên tắc chung. Chi tiết xin tham khảo những tài liệu liên quan.
Nguyên tắc chăm sóc người nhiễm HIV
Chăm sóc toàn diện
Không chỉ về mặt bệnh tật mà còn về tinh thần, uy tín và giao tiếp xã hội.
Về tâm lý và xã hội
Bệnh nhân phải được tư vấn, tránh khủng hoảng tâm lý vào lúc phát hiện nhiễm HIV. Tránh các phản ứng tiêu cực nguy hiểm cho bản thân (tự tử) hay xã hội (trả thù bằng cách cố ý gây lây nhiễm cho người khác). Tạo điều kiện cho bệnh nhân ổn định cuộc sống. Giữ bí mật cá nhân cho bệnh nhân. Động viên bệnh nhân có ý thức giữ gìn cho bạn tình, các người khác không bị lây nhiễm. (Xin tham khảo thêm về kỹ thuật tư vấn).
Về thể chất
Khám sức khỏe định kỳ cho bệnh nhân và bất kỳ lúc nào có bệnh. Mục đích theo dõi gồm: phát hiện bệnh cơ hội để điều trị sớm. Xác định tình trạng miễn dịch của bệnh nhân (lý tưởng là đếm số lượng tế bào T CD4+), tình trạng virus (nếu có điều kiện) để khẳng định hiệu quả của thuốc kháng HIV nếu đang dùng. Khi bệnh nhân sắp rơi vào giai đọan AIDS, có thể xử dụng thuốc phòng một số bệnh cơ hội như Bactrim phòng viêm phổi do P. carinii, Toxoplasma..), các thuốc kháng nấm phòng một số bệnh về nấm..Vấn đề tiêm vaccine phòng một số bệnh như phế cầu, cúm, H. influenza.. cho bệnh nhân HIV ở nước ta chưa áp dụng.
Giải thích cho thân nhân và những người liên quan đã biết bệnh nhân nhiễm HIV
Để đối xử hợp lý với bệnh nhân, không xa lánh, cách ly không cần thiết. Đồng thời phải biết một số đường lây do vô tình (dùng chung dao cạo râu, bàn chải đánh răng), biết cách phòng hộ cho cá nhân khi phải săn sóc bệnh nhân ở giai đọan cuối (xử lý bệnh phẩm, áo quần, chăn màn có dính máu, dịch của bệnh nhân..)
Thuốc kháng virus HIV
Đến nay có 2 nhóm
Các thuốc ức chế men sao chép ngược RT: gồm có
Các thuốc tương tranh có cấu trúc nucleoside : Gồm AZT (Zidovudine), Didanosine (ddI), Zalcitabine (ddC), Stavudine (d4T), Lamivudine (3TC), Abacavir (ABC).
Các thuốc không có cấu trúc nucleoside:Nevirapine, Efavirenz, Delavirdine. Các thuốc nhóm nầy dễ bị đề kháng nên không bao giờ được dùng một mình. Nhiều tác dụng phụ.
Các thuốc ức chế men protease : ức chế giai đọan trưởng thành củavirus.
Gồm : Indinavir (Crixivan), Ritonavir (Norvir), Saquinavir HGC (Invirase),
Saquinavir SGC (Fortovase), Nelfinavir (viracept), Amprenavir (Agenerase), ABT 378/r (Lopinavir/r : Kaletra).
Một số phác đồ phối hợp 3 thuốc kháng HIV
AZT ddI Indinavir
AZT 3TC Nelfinavir
d4T ddI Ritonavir
d4T 3TC Efavirenz ( hayNevirapine, Abacavir, Lopinavir) Có thể thay đổi như sau :
AZT ddC Amprenavir
DdI 3TC Saquinavir…
Chỉ định điều tị HIV
Do những kết quả làm giảm nồng độ virus đáng kể, nhưng không diệt được virus, phối hợp 3 thuốc được những người giàu có xem như là một cứu cánh, thậm chí không còn cảnh giác với căn bệnh. Tuy nhiên, trong thực tế, dùng lâu dài đem đến nhiều tác dụng không mong muốn quan trọng và hiện tượng kháng thuốc, nên chỉ định hiện nay có phần hạn chế hơn so với chỉ định ở những năm đầu tiên khi liệu pháp này mới ra đời. Chỉ định chung cho tất cả mọi người nhiễm HIV dù ở giai đọan nào đang có nhiều bàn cãi, và chưa ngã ngũ. Tùy thầy thuốc và trường hợp cụ thể. Tuy nhiên, những chỉ định sau đây đã được thống nhất :
Những bệnh nhân có triệu chứng ( giai đọan B và C theo CDC 1993)
Bệnh nhân không có triệu chứng nhưng số lượng T CD4< 350/mm3.
Bệnh nhân không triệu chứng, 350 < T4 < 500/mm3 nhưng nồng độ RNA HIV > 30.000 copies/mm3. Nếu RNA < 30.000 thì tùy quyết định thầy thuốc.
Bệnh nhân không triệu chứng, T4 > 500 : Hiện nay có khuyến cáo không nên dùng.
Điều trị phơi nhiễm (tai nạn nghề nghiệp)
Những người có tiếp xúc với nguồn có nguy cơ nhiễm HIV (tai nạn nghề nghiệp của y tế, có quan hệ tình dục với người nhiễm HIV, bị tấn công bời dụng cụ có chứa máu hay dịch người nhiễm.)
Nếu có điều kiện, XN ngay nồng độ HIV nguồn nhiễm và ở người bị nạn. Sau đó xử dụng thuốc kháng HIV (3 thuốc, nếu không đủ, có thể xử dụng hai lọai thuốc) trong vòng 1 tháng. Sau khi chấm dứt liệu trình, nên xét nghiệm tìm kháng nguyên p24 sau 15 ngày rồi sau 1 tháng, 3 tháng, 6 tháng để theo dõi sự chuyển đổi huyết thanh nếu có. Ngoài ra cũng cần tư vấn cho nạn nhân trong giai đọan chờ đợi kết quả (+) hay (-).
Phòng Bệnh HIV
Khi tiếp xúc với người bệnh, không dùng chung những dụng cụ có khả năng gây tổn thương da hay niêm mạc như dao, kéo, dụng cụ làm móng tay, cạo râu, bàn chải đánh răng đặc biệt bơm và kim tiêm.
Trường hợp nhân viên y tế, khi thao tác có khả năng xâm nhập vào bệnh nhân nhiễm HIV, cần mang găng có chất lượng, áo quần, khẩu trang, kính đeo mắt, ủng, áo choàng kín. Thanh trùng ngay sau khi dùng. Không vất bỏ bừa bãi các dụng cụ và bệnh phẩm bệnh nhân sau dùng xong. Dụng cụ phải được ngâm cồn, cloramin T hay hấp hơi nước 100 độ/20 phút.
Không quan hệ tình dục với người không biết có nhiễm HIV hay không. Nên nhớ, bao cao su chỉ an tòan khi tiếp xúc tình dục kiếu tự nhiên ( sinh dục-sinh dục), không an tòan khi quá trình tình dục có những hành vi khác (tay bị xây xát sẵn tiếp xúc với dịch sinh dục người nhiễm), tiếp xúc miệng-sinh dục không an tòan vì có thể bị xây xát ở lợi, niêm mạc họng, amygdale mà không biết.
Trong truyền máu, tốt nhất là truyền máu tự thân. Truyền máu từ người khác không rõ lai lịch, dù đã được sàng lọc kỹ vẫn không an tòan tuyệt đối vì có giai đọan cửa sổ.
Phụ nữ nhiễm HIV không nên có thai. Nếu có thai, phải dùng thuốc kháng HIV ( AZT, nevirapine để giảm nguy cơ cho thai nhi.). Vấn đề phòng bệnh cho thai nhi khi mẹ nhiễm HIV, xin xem chi tiết ở bài HIV và sức khỏe sinh sản. Mẹ nhiễm HIV không nên nuôi con bằng sữa mẹ. Tuy nhiên, tùy bối cảnh xã hội, có nhiều vùng nghèo khổ, nguy cơ trẻ chết vì suy dinh dưỡng do thiếu sữa mẹ còn cao hơn nguy cơ nhiễm HIV thì vẫn phải cho con bú.
Không nghiện hút ma túy (rồi sẽ đưa đến giai đọan chích ma túy), không xử dụng chung bơm, kim tiêm khi đã lỡ nghiện chích ma túy. Quyết tâm cai ma túy cho cá nhân.
Về mặt cộng đồng, tăng cường bài trừ ma túy, giúp đỡ những người nghiện ma túy cai nghiện. Hạn chế mãi dâm. Nếu không hạn chế được, phổ biến tình dục an tòan cho những người hành nghề mãi dâm và khách hàng dùng bao cao su.
