Tử Phiền
Đại Cương
Có thai mà lòng phiền muộn, sợ sệt, hoảng sợ, bồn chồn, bứt rứt không yên, gọi là chứng Tử Phiền.
Sách ‘Thiên Kim Phương’ viết: «Có thai, thường khó chịu vì phiền muộn, gọi là Tử Phiền».
Cũng gọi là Nhâm Thần Tâm Phiền.
Tương ứng với chứng Thai động, Biến chứng khi có thai của Y học hiện đại.
Nguyên Nhân
Do Âm Hư Hỏa Vượng: Cơ thể vốn bị âm hư, khi có thai, huyết tụ lại để dưỡng thai, âm huyết bị giảm, Tâm hỏa bốc lên, nhiệt đưa lên tim, ngực, gây nên chứng Tâm phiền.
Do Đờm Hỏa Nội Uẩn: Cơ thể vốn có đờm ẩm đình trệ ở ngực, trung tiêu, khi có thai, dương khí thịnh lên, dương thị thì bị nhiệt, đờm nhiệt tương bác nhau, đưa lên ngực gây ra chứng tâm phiền.
Do Can Kinh Có Uất Hỏa: Người hay có chứng uất ức, nay có thai làm cho khí cơ không thăng giáng được, khí bị trệ lại, uất hóa thành nhiệt, nhiệt làm tổn thương tâm thần, gây nên chứng tâm phiền.
Sách ‘Y Tông Kim Giám’ viết: ‘Tử phiền, do khí uất nhiệt trong thai bốc lên tim gây nên’.
Sách ‘Sản Bảo’ viết: «Có thai mà phiền muộn, do tạng Phế bị hư yếu nên nhiệt thừa cơ xâm nhập vào tim làm cho tâm hồn bồn chồn, bứt rứt không yên. Đờm dãi đình trệ giữ ngực, tim hoặc bốc lên tim cũng gây nên phiền muộn. Nếu phiền vì nhiệt thì chỉ thấy nhiệt thôi, nếu phiền vì đờm ẩm thì nôn ra đờm dãi, sợ lùi của thức ăn, bứt rứt không yên. Khi người có thai bị đờm dãi ngưng trệ, lại bị hàn nhiệt lẫn lộn làm cho khí bị uất kết không thoải mái hoặc phiền táo họa nôn mửa, nhiều đờm dãi thì thai động không yên, đều là chứng Tử phiền».
Như vậy nguyên nhân gây nên bệnh Tử phiền thường do Đờm nhiệt, đờm ẩm, khí uất và hư nhiệt.
Nguyên Tắc Điều Trị
Do đờm nhiệt dùng Trúc Nhự Thang để thanh Tâm, hóa đờm. Do đờm ẩm dùng bài Nhị Trần Thang để khu ẩm, hóa đờm. Do khí uất dùng bài Việt Cúc Hoàn, Phân Khí Ẩm. Nếu do hư nhiệt, dùng bài Trúc Nhự Thang, Tri Mẫu Thang để dưỡng âm, thanh nhiệt.
Triệu Chứng
Đờm Nhiệt: Có thai, bứt rứt, ngực đau chói, hay ợ hơi, mặt đỏ, phiền nhiệt, khó ngủ, ăn ít, đờm nhiều, rêu lưỡi vàng nhớt, mạch Hoạt Sác.
Điều trị: Thanh nhiệt, địch đờm, trừ phiền. Dùng bài Trúc Nhự Thang [Phụ Nhân Đại Toàn Lương Phương], Trúc Lịch Thang [Thiên Kim Phương]: Trúc lịch, Mạch môn, Hoàng cầm, Phục linh, Phòng phong.
(Trúc lịch thanh nhiệt, địch đờm để trừ phiền; Mạch môn dưỡng âm, nhuận Phế, thanh nhiệt, trừ phiền; Phục linh kiện Tỳ, ninh Tâm; Hoàng cầm tả hỏa trừ phiền; Phòng phong khứ phong thắng thấp) .
Nếu đờm mầu vàng, bỏ Phòng phong thêm Bối mấu, Tiền hồ, Qua lâu để thanh nhiệt hóa đờm. Muốn nôn thêm Bán hạ, Tỳ bà diệp, Hoắc hương để hòa Vị, giáng nghịch, chỉ ẩu.
Đờm Ẩm: Có thai, bồn chồn, nóng nẩy, béo mập, chóng mặt, hồi hộp, ngực tức, rêu lưỡi trắng nhạt, mạch Huyền Hoạt.
Điều trị: Kiện Tỳ, khứ đờm, trừ phiền. Dùng bài Nhị Trần Thang.
Khí Uất: Có thai, phiền muộn, tinh thần uất ức, buồn phiền, sắc mặt xám như tro, ăn uống kém, táo bón, rêu lưỡi trắng mỏng, mạch Huyền Hoạt không đều.
Điều trị: Thư Can, thanh nhiệt, trừ phiền. Dùng bài Việt Cúc Hoàn [Đan Khê Tâm Pháp], Phân Khí Ẩm [Phụ Nhân Lương Phương]: Trần bì, Bán hạ, Phục linh, Đại phúc bì, Tử tô tử, Chỉ xác, Bạch truật, Sơn chi [sao] đều 4g, Chích thảo 2g, thêm Gừng, Táo, sắc uống], hoặc Đơn Chi Tiêu Dao Tán bỏ Đương quy, thêm Hoàng cầm, Trúc nhự.
Nếu chóng mặt hoa mắt thêm Câu đằng, Cúc hoa, Hạ khô thảo để thanh nhiệt, bình Can. Ngực đầy, hông sườn trướng thêm Xuyên luyện tử, Uất kim để sơ Can, giải uất, lý khí, chỉ thống.
Hư Nhiệt: Có thai, buồn bực, nóng nẩy, gầy ốm, mặt đỏ, da khô, miệng khô, khát, táo bón lưỡi đỏ, không rêu, mạch Tế, Sác.
Dùng bài Trúc Diệp Thang, Tri Mẫu Thang, Nhân Sâm Mạch Đông Tán [Phụ Nhân Bí Khoa]: Nhân sâm, Mạch môn, Phục linh, Hoàng cầm, Tri mẫu, Sinh địa, Chích thảo, Trúc nhự].
(Nhân sâm ích khí, sinh tân; Mạch môn dưỡng âm sinh tân, thanh nhiệt, trừ phiền; Sinh địa tư Thận, ích âm, giảm tâm hỏa; Tri mẫu tả hỏa ở Thận, giáng Tâm hỏa, giải nhiệt, trừ phiền; Hoàng cầm, Trúc nhự thanh nhiệt, trừ phiền; Phục linh, Cam thảo an thần, điều trung) .
