Mạch Khẩn Là Gì? Cách Nhận Biết và Ý Nghĩa Mạch Khẩn Trong Đông Y

Mạch khẩn là gì?

Mạch khẩn (脉紧) là một trong 28 loại mạch điển hình trong chẩn mạch học của y học cổ truyền. Mạch khẩn có đặc điểm nhanh, căng chặt và rung rít như sợi dây thừng xoắn lại, thường được ví như sờ vào sợi dây thừng căng hoặc kéo đàn ghì mạnh.

Đây là loại mạch thuộc hàn chứng, thường xuất hiện khi cơ thể bị hàn tà xâm nhập hoặc đau cấp tính do co rút khí huyết.

Đặc điểm của mạch khẩn

• Đập nhanh, nhưng khác với mạch sác là có lực căng cứng và rung mạnh.

• Khi sờ vào cảm thấy mạch cuộn chặt, khó nhấn, như dây thừng bị xoắn lại.

• Thường xuất hiện rõ ràng khi bệnh nhân bị đau, lạnh, co thắt.

Phân tích lâm sàng mạch khẩn

Mạch khẩn là dấu hiệu phản ánh tình trạng hàn thực hoặc đau do khí huyết ứ trệ trong cơ thể. Tùy theo biểu hiện khác kèm theo, mạch khẩn có thể chia như sau:

1. Mạch khẩn + thực chứng → Thực hàn

• Biểu hiện: đau bụng dữ dội, lạnh bụng, nôn ói, tiêu chảy, sợ lạnh, rêu lưỡi trắng.

• Nguyên nhân: hàn tà xâm nhập mạnh vào tạng phủ, gây co thắt đột ngột.

2. Mạch khẩn + biểu chứng → Cảm lạnh phong hàn

• Triệu chứng: sổ mũi trong, ho, sốt nhẹ, đau mình mẩy, rêu lưỡi trắng mỏng.

• Mạch khẩn xuất hiện do hàn tà đang ở phần biểu (bên ngoài).

3. Mạch khẩn + đau → Khí huyết ứ trệ

• Đau có tính chất co thắt, từng cơn, vị trí rõ ràng, cảm giác lạnh tại chỗ.

• Thường gặp trong đau dạ dày, đau bụng kinh, sỏi mật hoặc sỏi thận.

So sánh mạch khẩn với các loại mạch khác

Ý nghĩa của mạch khẩn trong điều trị Đông y

Phát hiện mạch khẩn giúp bác sĩ Đông y xác định nguyên nhân hàn tà hoặc thống chứng (chứng đau), từ đó lựa chọn phương pháp điều trị như:

• Ôn trung tán hàn: làm ấm tỳ vị, trừ hàn (dùng gừng khô, phụ tử, quế chi).

• Hành khí hoạt huyết: nếu đau do khí huyết ứ trệ.

• Giải biểu tán hàn: nếu đang ở giai đoạn cảm lạnh (dùng kinh giới, tử tô, ma hoàng).

⚠️ Lưu ý: Mạch khẩn phản ánh bệnh cấp tính, không nên chủ quan. Cần khám và điều trị kịp thời để tránh biến chứng.

Mạch khẩn có nguy hiểm không?

Mạch khẩn không phải là bệnh, mà là dấu hiệu cảnh báo cơ thể đang bị hàn tà gây đau cấp tính hoặc khí huyết co rút bất thường. Nếu xuất hiện cùng các triệu chứng đau quặn, lạnh run, buồn nôn, nên đến bác sĩ Y học cổ truyền để được khám bắt mạch và điều trị đúng nguyên tắc.

Kết luận

Mạch khẩn là loại mạch đặc trưng cho các chứng thực hàn, đau cấp tính, hoặc ngoại cảm phong hàn trong Đông y. Việc nhận biết và phân tích đúng mạch khẩn đóng vai trò quan trọng trong quá trình biện chứng luận trị, giúp bác sĩ đưa ra hướng điều trị chính xác và hiệu quả.