Virus quai bị gây nhiễm trùng chỉ ở người và gây ra tình trạng ốm toàn thân mà có thể trầm trọng như một dạng tình trạng nhiễm virus toàn thân khác. Nó lây truyền chủ yếu qua các giọt li ti đường hô hấp. Giai đoạn ủ bệnh thường 16 đến 18 ngày (thay đổi trong khoảng 12-25 ngày).
Giai đoạn có khả năng lây truyền bệnh trong khoảng từ 7 ngày trước khi sưng đến 9 ngày sau đó. Bệnh thường gặp nhất vào cuối mùa đông và mùa xuân ở Bắc Mỹ, nơi có vài nghìn ca vẫn xảy ra mỗi năm. Quai bị là một bệnh dễ mắc ở trẻ em tuổi đi học.
Các biểu hiện lâm sàng và chẩn đoán
Có khoảng 30% các trường hợp nhiễm trùng không có đầy đủ các triệu chứng lâm sàng rõ rệt. Các triệu chứng cổ điển là sưng tuyến mang tai ở một bên hoặc cả hai bên (có biểu hiện tối 10 ngày) và sốt lên đến 40°C (104°F) kéo dài từ 1 đến 6 ngày. Viêm tuyến mang tai có thể có trước vài ngày biểu hiện bằng các triệu chứng không đặc hiệu bao gồm tình trạng khó chịu, sốt, đau đầu, đau cơ, và biếng ăn.
Các tuyến nước bọt khác có thể cũng bị sưng. Chẩn đoán lâm sàng có thể tin cậy được sau khi quan sát các triệu chứng và dấu hiệu điển hình ở những bệnh nhân có bệnh liên quan tình trạng bộc phát hoặc tiếp xúc với trường hợp bị quai bị đã biết. Virus quai bị có thể được phân lập từ nước rửa họng, nước tiểu, dịch não tủy (cerebrospinal fluid – CSF), và các dịch cơ thể khác. Sự khác nhau của các xét nghiệm huyết thanh học là có giá trị.
Di chứng nghiêm trọng có thể xảy ra mà không có tình trạng viêm tuyến mang tai dễ thấy. Các dấu hiệu màng não có ở 10% đến 30% số trường hợp, nhưng viêm não – màng não là hiếm. Đa số các trường hợp viêm não được mô tả có sốt, nôn, kích thích màng não, đau đầu, và đôi khi co giật, dịch não tủy có tăng tế bào lympho. Đa số các bệnh nhân hồi phục hoàn toàn, nhưng có những hậu quả kéo dài như liệt, co giật, liệt dây thần kinh sọ, và tràn dịch não. Những hậu quả về thần kinh khác liên quan đến quai bị cũng có thể xảy ra. Nên kiểm tra thính lực sau khi bị quai bị, vì giảm thính lực có thể xảy ra thậm chí cả khi không có viêm não.
Viêm tinh hoàn quai bị hiếm thấy ở trẻ em trai trước tuổi dậy thì nhưng lại gặp 14% đến 35% ở tuổi vị thành niên. Nó thường là một bên và có sau viêm tuyến mang tai (nếu có biểu hiện) từ 4 đến 8 ngày (có khi tới 6 tuần); khoảng thời gian kéo dài trung bình là từ 7 đến 10 ngày.
Các triệu chứng và các dấu hiệu gồm có sưng và đau tinh hoàn dần dần, thường có sốt. Viêm mào tinh hoàn và tràn dịch tinh mạc phản ứng có thể xảy ra. Khả năng sinh sản bị suy kém xảy ra ở 7% đến 13% các trường hợp, nhưng vô sinh hoàn toàn thì không thường gặp.
Viêm một khớp tự hạn chế hoặc viêm đa khớp di chuyển có thể xảy ra từ 1 đến 3 tuần sau khi viêm tuyến mang tai (nếu có biểu hiện), sốt thường có mặt cùng với sự tăng lên khác nhau của tốc độ lắng hồng cầu (erythrocyte sedimentation rate – ESR). Các biến chứng hiếm gặp khác của bệnh quai bị là viêm tuyến giáp, viêm thận, viêm tụy, viêm cơ tim, viêm vú, và các biểu hiện toàn thân khác.
Xử trí và dự phòng
Điều trị viêm tuyến mang tai do virus, gồm cả quai bị, là điều trị hỗ trợ và có thể dùng thuốc giảm đau/hạ sốt, bù dịch, và nghỉ ngơi. Nghỉ ngơi tại giường và thuốc điều trị không phải để ngăn ngừa viêm tinh hoàn quai bị; nhưng nghỉ ngơi, nâng bìu (dương vật), chườm khăn bọc đá, và thuốc chống viêm có thể làm giảm các triệu chứng về bìu (dương vật).
Các bệnh nhân quai bị nên có cách ly hô hấp và không được đến trường hoặc chăm sóc ban ngày cho tới khi tất cả các biểu hiện đều hết. Giai đoạn này thường kéo dài 9 ngày sau khi xuất hiện có sưng tuyến mang tai.
Globulin miễn dịch quai bị không có giá trị. Vaccin quai bị không ngăn được tình trạng nhiễm trùng sau khi đã phơi nhiễm với trường hợp bị bệnh nhưng có thể dùng trong hoàn cảnh này để bảo vệ những lần phơi nhiễm tiếp sau. Vaccin quai bị sống thường được dùng trong chế độ trị liệu hai bước với vaccin sởi và rubella (mumps/measles/rubella -MMR). Các đợt bùng nổ dịch có thể vẫn xảy ra mặc dù tỷ lệ tiêm phòng vaccin cao.
