Chứng trạng và cách chữa trường hợp can lấn tỳ

Điểu 111. Thương hàn bụng đầy, nói sảng, thốn khẩu mạch phù mà khẩn, đấy Là can lấn tỳ, gọi là “túng”, nên châm huyệt kỳ môn.

Tóm tắt:

Chứng trạng và cách chữa trường hợp can lấn tỳ.

Thích nghĩa:

Bụng đầy mà nói sảng tựa như chứng dương minh. Mạch phù mà khẩn tựa như mạch thái dương chỉ bụng đầy nói sảng mà không sốt cơn. Mạch phù mà khẩn chỉ thấy ở bộ thốn là khác vói chứng thái dương, dương minh.

Mạch kinh nói: “Phù mà khẩn gọi là huyền, huyền là mạch của can”. Nội kinh nói: “Tỳ chủ bụng”, “Các chứng bụng trướng to đều thuộc về nhiệt”. Lại nói: “Can chủ về nói”. Do đó có thể suy biết bụng đầy nói sảng là do mộc vượng lấn thổ mà gây ra, nó lấn cái nó thắng cho nên nói là “túng”. Phép chữa nên châm huyệt kỳ môn là mộ huyệt của can, châm nó để tả tà khí ở can.

Lời chú chọn lọc:

Chương Hư Cốc nói: Bụng đầy nói sảng là chứng dương minh thuộc lý, mạch phù mà khẩn là mạch thái dương thuộc biểu, mạch và chứng không ăn khóp với nhau thì phải tìm duyên cớ, đấy là do can tà phạm vào lý mà bụng đầy thì không có sôt cơn, chân tay ra mồ hôi… là chứng thực của dương minh. Bụng tuy đầy ấn vào không rắn đau, đại tiện hoặc phân cũng không chặt, phải châm huyệt kỳ môn để tả tà khí của can rồi mới giải biểu tà của thương hàn.

Đấy là biện chứng một cách tinh vi, vì can phong thịnh ở trong nên phát nói sảng (không chỉ vì thực mới có nói sảng) nếu không giải. Đoán nhẩm là vị thực mà dùng phép hạ (mộc đã khắc thổ mà hạ làm tà hãm vào trong, thì chết không thể cứu được).

Nhận xét:

Bệnh này trên lâm sàng nếu không dùng phép châm thích cũng có thể tuỳ chứng mà dùng Tiểu sài hồ thang gia các thứ hành huyết, trục ứ để chữa.