Phát sốt là một chứng trạng, trong nhiều bệnh đều có thể phát ra. Bài này là nói về chứng phát sốt sau khi đẻ, cho nên gọi là Sản hậu phát sốt. Trong thiên nhiên Phụ nhân sản hậu bệnh mạch chứng tính trị sách Kim quỹ yếu lược chép: “Sản hậu trúng phong, phát sốt, mặt đỏ, suyễn mà nhức đầu, dùng Trúc diệp thang làm chủ”. Đó là bàn về chứng sản hậu phát sốt.
NGUYÊN NHÂN GÂY BỆNH
Nguyên nhân chứng sản hậu phát sốt tóm tắt lại có thể chia thành 5 loại: ngoại cảm, huyết hư, âm hư, huyết ứ và thực trệ.
- Ngoại cảm
Sau khi khi đẻ khí huyết hư tổn, ngoại tà nhân lúc khí hư tổn mà xâm lấn vào.
- Huyết hư
Mất huyết quá nhiều, âm huyết bị hao quá, dương không chỗ nương tựa, tán ra ngoài.
- Âm hư
Phần âm vốn đã hao kém, lại thêm sản hậu mất huyết, âm huyết lại hư, tà hoả lại thịnh ở trong nội tạng mà dẫn đến huyết bị sức nóng đó hun đốt.
- Huyết ứ
Sau khi đẻ huyết hôi không xuống, ứ huyết ngăn ở trong, làm cho dinh vệ không điều hoà.
- thực trệ
Sau khi đẻ làm lao động quá sớm, nhọc mệt hại tỳ, tỳ không thể vận hoá được chất đồ ăn, hoặc ăn nhiều đồ béo ngọt, tích đọng lại trong dạ dày.
BIỆN CHỨNG
- Chứng ngoại cảm
Sau khi đẻ phát nóng ghê rét, đầu nhức, mình đau, lưng mỏi đau, miệng khô không khát, không đổ mồ hôi, lưỡi nhợt rêu trắng, mạch phù, nếu tà phạm vào Kinh dương minh thì nóng cao độ không giải, mặt đỏ sưng, suyễn mà đầu nhức, mạch phù sác.
- Chứng huyết hư
Sau khi đẻ ra huyết nhiều, mình hơi sốt nhẹ, mặt đỏ bừng, ra mồ hôi dâm dấp, đầu mắt choáng váng, tai ù, tim hồi hộp, lưỡi nhợt, rêu mỏng trắng, mạch đại mà khâu.
- Chứng âm hư
Sau khi đẻ phát sốt nhức đầu, không sợ gió, ghê rét, chiều đến nóng nhiều hơn, hai má đỏ bừng, miệng khát, thích ăn uống đồ lạnh, tim hồi hộp, lúc ngủ đổ mồ hôi trộm, đại tiện táo bón, tiểu tiện vàng hoặc đỏ, mạch tế, sác.
- Chứng huyết ứ
Sau khi đẻ phát nóng, huyết hôi không xuống hoặc xuống cũng rất ít, sắc huyết tím xám, kèm có huyết cục, bụng dưới trướng đau, không cho ấn vào, đại tiện táo bí, miệng khát không muốn uống nước, lưỡi bình thường hoặc hơi tím, mạch huyền, sáp.
- Chứng thức ăn đình trệ
Sản hậu phát sốt, lồng ngực tức ách, ợ hơi, nuốt chua, không muốn ăn, hoặc bụng trên trướng đau, hoặc nôn mửa hay đi tả ra đồ ăn, lưỡi bình thường, rêu dày nhớt mạch hoạt.
CÁCH CHỮA
Sau khi đẻ phát sốt tuy phần nhiều thuộc chứng hư, ít có chứng thực, nhưng về cách chữa không thể thiên về một mặt bổ hư mà còn phải xét nguyên nhân để luận trị. Trọng cảnh chữa bệnh sản hậu, nếu đúng có chứng thực thì trước hết là dùng Thừa khí thang, mà nói rõ có chứng đó là dùng thuốc đó, không thể câu nệ vào cấm kỵ mà làm nhỡ bệnh. Nhưng về sự cấm kỵ, cũng cẩn phải chú ý.
Còn như cách chữa cụ thể vẫn lấy biện chứng luận trị làm chủ yếu. Có chứng ngoại cảm thì nên dưỡng huyết trừ phong dùng Gia vị tứ vật thang (1) hoặc Trúc diệp thang (2); âm huyết mất nhiều, dương khí thoát ra ngoài, thì nên bổ huyết củng cố khí dùng Đương quy bổ huyết thang (3); âm hư huyết nhiệt thì nên bổ dưỡng âm dùng Địa cốt bì ẩm (4); huyết ứ thì nên thông huyết tán ứ dùng Sinh hoá thang (5) gia Đan sâm, Hồng hoa; thức ăn đình trệ thì nên bổ tỳ thông trệ dùng Lục quân tử thang (6) gia Sơn tra, Thần khúc; người không hư mà có thực tích thì nên tiêu thực trừ tích dùng Gia vị bình vị tán (7) mà chữa.
BÀI THUỐC SỬ DỤNG
- Gia vị tứ vật thang (Y tông kim giám)
Sắc uống
Tứ vật thang gia: Sài hồ 4g Hành tăm12g
- Trúc diệp thang (Kim quỹ yếu phương)
Cát căn 12g Cát cánh 4g
Trúc diệp 16g Phòng phong 8g
Quế chi 4g Đại táo 6 quả
Nhân sâm 4g Sinh khương 3 lát
Cam thảo 4g
Uống ấm cho hơi đổ mồ hôi.
Nhận xét: Nguyên phương này có Phụ tử 1 củ, giống như không hợp với chứng, nghi là chép sai, do đó cũng nêu ra đây.
- Đương quy bổ huyết thang ( Vệ sinh bảo giám)
Đương quy 12g Hoàng kỳ 36g
Sắc uống xa bữa ăn.
- Địa cốt bì ẩm (Xem Kinh nguyệt không đều)
- Sinh hoá thang (Xem Rau không ra)
- Lục quân tử thang (Xem Kinh nguyệt không đều)
- Gia vị bình vị tán (Cục phương)
Tiêu thương truật 12g Thần khúc 8g
Hậu phác 5g Tiêu sơn tra 8g
Trần bì 8g Cam thảo 5g
Sắc uống
