Chân can mạch chí, trung ngoại cấp, như tuần đao nhẫn trách trách nhiên(1), như án cầm sắt huyền, sắc thanh bạch bất trạch, mao chiết(2)nãi tử.
Chân tâm mạch chí, kiên nhi bác, như tuần ý dĩ tử^lủy lũy nhiên, sắc xích hắc bất trạch, mao chiết nãỉ tử. Chân phế mạch chí, đại nhi hư, như dĩ mao vũ trúng nhân phu(4), sắc bạch xích bất trạch, mao chiết nãỉ tử. Chân thận mạch chí, bác nhi tuyệt, như chỉ đạn thạch tịch tịch nhiên, sắc hắc hoàng bất trạch, mao chiết nãỉ tử. Chân tỳ mạch chí nhược nhi sạ sác sạ sơ, sắc hoàng thanh bất trạch, mao chiết nãi tử.
Chư chân tạng mạch kiến giả, giai tử bất trị dã.
Kiến chăn tạng viết tử, hà dã ?
Ngủ tạng giả giai bẩm khí vu vị, vị giả ngủ tạng chi bổn dã. Tạng khí giả, bất năng tự trí vu thủ Thái âm, tất nhân vu vị khí, nãi chí vu thủ Thái âm dã. cố ngũ tạng các dĩ kỳ thời, tự vi nhi chí vu thủ Thái âm dãl5). cố tà khí thắng giả, tinh khí suy dã, cố’ bệnh thậm giả, vị khí bất năng dữ chi cụ chí vu thủ Thái âm, cố chăn tạng chi khí độc kiến, độc kiến giả bệnh thắng tạng dã, cố viết tử.
(Tố vấn : Ngọc cơ chân tạng luận)
C- DỊCH NGHĨA NGUYÊN VĂN :
Mạch chân tạng của can đến, ấn nhẹ hay ấn nặng tay mạch đập đều căng gấp và nảy mạnh dưới ngón tay, như sờ tay trên lưỡi dao sắc hay ấn tay trên sợi dây đàn căng cứng nhịp nhanh, sắc mặt xanh là màu sắc của mộc, nếu thây kiêm sắc trắng mà da không láng nhuận là biểu tượng kim đến khắc mộc, lông khô rụng là tinh khí đã tuyệt, nên chủ chết.
Mạch chân tạng của tâm đến đập mạnh và rắn chắc dưới ngón tay như sờ tay trên hạt ý dĩ vừa ngắn vừa chắc và nhịp liên tục, sắc mặt đỏ là màu sắc của hỏa, nếu thấy kiêm sắc đen mà da không láng nhuận là biểu tượng thủy đến khắc hỏa, lông khô rụng là tinh khí đã tuyệt, nên chủ chết.
Mạch chân tạng của phế đến thể to mà hư nhuyễn vô lực như lông vũ phớt nhẹ trên làn da, sắc mặt trắng là màu sắc của kim, nếu thây kiêm sắc đỏ mà da không láng nhuận là biểu tượng hỏa đến khắc kim, lông khô rụng là tinh khí đã tuyệt, nên chủ chết.
Mạch chân tạng của thận đến mạch đập căng, cứng rắn như dùng ngón tay bún vào đá vừa trầm vừa cứng, sắc mặt đen là màu sắc của thủy, nếu thấy kiêm sắc vàng mà da không láng nhuận là biểu tượng thổ đến khắc thủy, lông khô rụng là tinh khí đã tuyệt, nên chủ chết.
Mạch chân tạng của tỳ đến mạch đập nhuyễn nhược vô lực, chợt nhanh chợt chậm nhịp không đều sắc mặt vàng là màu sắc của thổ, nếu thây kiêm sắc xanh mà da không láng nhuận là biểu tượng mộc đến khắc thổ, lông khô rụng là tinh khí đã tuyệt, nên chủ chết.
Phàm thấy mạch chân tạng đều là chứng chết không chữa được.
Tại sao thấy mạch chân tạng thì chết ?
Dinh dưỡng của ngũ tạng đều dựa vào tinh vi của cơm nước do vị cấp dưỡng, vị là cái bể của thủy cốc, nên vị là gốc của ngũ tạng.
Tạng khí của ngũ tạng không thể tự mình đến kinh thủ Thái âm, mà phải nhờ tác dụng của vị khí mới đến được kinh thủ Thái âm. Cho nên mạch khí của ngũ tạng phải tự vận hành theo thời lệnh chủ khí của mình vượng và theo vị khí tự đến xuất hiện ở khí khẩu kinh thủ Thái âm. Vì vậy nếu tà khí thịnh thì tinh khí suy kém, một khi bệnh quá nặng thì vị khí không thể đi cùng khí chân tạng của ngũ tạng đến mạch khí khẩu thủ Thái âm, cho nên chỉ có mạch khí của chân tạng tự xuất hiện. Sự xuất hiện của mạch chân tạng là do bệnh khí thắng tạng khí, như vậy chứng tỏ vị khí đã bại hoại, cho nên chủ chứng chết.
MẠCH CHÂN TẠNG
D- CHÚ THÍCH :
(1) Trách trách nhiên: Mô tả lưỡi dao sắc bén đáng sợ.
(2) Mao chiết : Lông gãy rụng.
(3) Như tuần ý dĩ tử :Hình dung mạch tượng ngắn và rắn chắc hhư sờ tay trên hạt ý dĩ.
(4) Như đĩ mao vũ trúng nhân phu: Mô tả mạch phù hư vô lực giống như lông vũ phớt nhẹ trên làn da.
(5) Ngũ tạng các dĩ kỳ thời, tự Vi nhi chí vu thủ Thái âm dã:Trương Chí Thông chú:“Khí của ngũ tạng phải nhờ vị khí để đến được thủ Thái âm, chứ không phải vì khí hơi bình hòa thì là vị khí, đây tức là muốn nói mạch khí huyền, câu, mao, thạch của ngũ tạng đều theo thời lệnh và tượng của mình mà tự đến thủ Thái âm, đồng thời đều do vị khí nuôi dưỡng”.
