MẠCH CÁCH (革脈) TRONG ĐÔNG Y: DẤU HIỆU NGUY KỊCH CỦA CHỨNG HƯ
1. Mạch Cách là gì? (革脈 革: da trống)
Trong Đông y, mạch Cách (革脈) là một loại hư mạch đặc biệt thường xuất hiện trong bệnh lý nặng, biểu hiện khí huyết lưỡng hư, tinh tán, huyết tuyệt.
Từ “Cách” (革) nghĩa là da trống, hàm ý mạch đập rỗng giữa, căng bên ngoài như đánh vào mặt trống – trên thì phù, giữa thì rỗng, dưới thì không có lực.
2. Đặc điểm nhận biết mạch Cách
2.1. Cảm giác khi bắt mạch
-
Khi chạm nhẹ tay lên mạch, cảm giác phù, căng như sờ vào da trống.
-
Nhấn sâu xuống thì mạch rỗng, không có thực lực ở bên trong.
-
Mạch đi rỗng ở trung bộ, tạo cảm giác giống như ống trúc rỗng ruột.
2.2. So sánh mạch Cách với các loại mạch khác
| Mạch loại | Đặc điểm |
|---|---|
| Mạch Cách | Phù ngoài, rỗng giữa, không có thực lực dưới sâu |
| Mạch Khẩn | Căng cứng, rõ nét, thường do hàn thực |
| Mạch Hư | Nhẹ, mềm, không có lực cả ba lớp |
| Mạch Tán | Tản mạn, không có hình thể mạch cố định, thường xuất hiện gần tử vong |
3. Nguyên nhân hình thành mạch Cách
Mạch Cách xuất hiện trong các trường hợp:
-
Huyết tuyệt, âm dương ly tán
-
Xuất huyết nhiều, sau sẩy thai, băng huyết, hoặc thương tổn do bệnh nhiệt kéo dài
-
Tổn thương tinh huyết trầm trọng, cơ thể không còn đủ tinh huyết để lưu thông mạch đạo
4. Ý nghĩa lâm sàng của mạch Cách
4.1. Dấu hiệu nguy kịch
-
Mạch Cách là một nguy mạch, có thể chỉ xuất hiện trong giai đoạn cuối của bệnh nặng, đặc biệt là chứng khí thoát, huyết tuyệt, tử vong cận kề.
-
Thường đi kèm các biểu hiện khác như sắc mặt trắng bệch, chân tay lạnh, vã mồ hôi, hôn mê, mạch vi tế hoặc muốn tuyệt.
4.2. Kết hợp với mạch khác
-
Cách + Vi/Tế: Hư thoát sắp chết
-
Cách + Sác (nhanh): Huyết hư sinh nội nhiệt, thường gặp sau xuất huyết cấp
-
Cách + Trầm: Dương khí sắp tuyệt, khả năng khó hồi phục
5. Ứng dụng điều trị khi gặp mạch Cách
Mạch Cách báo hiệu bệnh nguy nên việc xử lý cần nhanh chóng và thận trọng:
-
Cấp cứu y học cổ truyền: Dùng các bài thuốc như Độc Thánh thang, Nhân sâm cứu tử thang, Tứ nghịch hồi dương thang để cố dương, hồi mạch.
-
Kết hợp Tây y cấp cứu nếu bệnh nhân nguy kịch, mất máu nhiều hoặc có dấu hiệu suy đa tạng.
-
Bổ khí dưỡng huyết mạnh, phục hồi nguyên khí nếu còn khả năng cứu chữa.
6. Kết luận: Mạch Cách – mạch tượng nguy hiểm, báo động sinh mệnh suy thoái
Mạch Cách (革脈) là một loại mạch báo hiệu tình trạng khẩn cấp, xuất hiện trong bệnh lý nặng, thường là giai đoạn cuối của các chứng hư, nội thương khí huyết. Thầy thuốc Đông y cần nhận diện chính xác loại mạch này để đưa ra biện pháp cấp cứu kịp thời, phối hợp chặt chẽ giữa Đông – Tây y khi cần thiết.
