MẠCH TƯỢNG CHỦ BỆNH NỘI THƯƠNG

脈象內傷病

Phiên âm:

Âm thực nôi thương. Khi khấu cấp hoạt. Lao quyện nội thương, Tỳ mạch đai nhược Ẩm hòa tri thi khí. Hạ thủ mạch trầm. Trầm cực tắc phục, Sáp nhược cửu thâm. Hỏa uãt đa trầm, Hoat đàm khẩn thực. Khí sáp huyết khâu, Sác hỏa tế thấp. Hoạt chủ đa đàm. Huyền chủ lưu ẩm. Nhiêt tắc hoat sác. Hàn tắc huyền khẩn. Phù hoạt kiêm phong, Trầm hoạt kiêm khí.  Thực thương đoản tật, Thấp lưu nhuyễn tế.

Dịch nghĩa:

Ăn uống tổn thương. Mạch quan cấp hoạt. Mệt mỏi tổn thương, Mạch tỳ đai nhuợc Muốn biết là khí, Thì mạch phải trầm. Trầm cưc là phục Sáp nhuợc bệnh sâu Hỏa uất trẫm nhiều Hoạt đờm, Khẩn thưc Khí sáp, huyết khâu, Sác hỏa, Tế  thấp, Hoạt chủ nhiêu đờm, Huyền thì lưu ẩm, Nhiêt thì hoạt sác. Huyền khẩn thì hàn. Phù hoạt kiêm phong. Trầm hoạt kiêm khí. Thuơng thực cực nhanh. Nhuyễn tế thấp đình.

Dịch theo lời giải:

Đoạn này nói về mạch chứng ăn uống mệt mỏi tốn thương bên trong (Nội thương)
Bệnh nội thương thường bắt gặp nhất, chủ yếu có thể chia ra hai loại: ăn uống và mệt mỏi, đồng thời còn phải phân biệt những điếm khác nhau như ở khí, ở huyết và kiêm thấy cả đàm, hỏa, hàn, thấp. Bệnh nội thương do ăn uô’ng gây nên, bệnh biến chủ yếu là ăn vào đình trệ lâu không tiêu, cho nên bộ vị “khí khẩu” (xin xem lời chứ giải đoạn hai của “bộ vị, chẩn pháp” ở phần hai, ỏ đây nói về mạch Quan của tay phải) phần nhiêu thấy mạch tượng thực tà cấp sác mà hoạt.

Còn bệnh nội thương do mệt mỏi gây nên, tuy thường cùng thấy cả hư lần thực, nhưng cuối cùng vẫn phải lấy hư tôn là chủ yếu, cho nên mạch tỳ của triệu chứng này phần nhiêu thể hiện hoạt đại mà hư nhược vô lực cả tinh cảm và ý chi thay đối, khởi cư thất thường, ăn uống không điêu độ, đều có thế làm hao tổn chính khí, xuất hiện các chứng thiểu lực đoản khí, lười nói năng, động làm việc thì suyễn thở, ngoài da nóng tự ra mô hôi, tâm phiên buồn bực, bứt rứt, thì gọi đó là mệt mỏi (lao quyện). Nếu tốn thương rất nặng ở phần khí, thi mạch đập phân nhiêu cho thấy trầm tế, phải ấn nặng tay mới có thể thấy nhịp dập của mạch, thậm chí còn có thế xuất hiện mạch phục rất trầm, hoặc mạch tượng nhược mà sáp.

Điều này đủ đế nói rõ rằng sự mệt mỏi tổn thương của phần khí đã kéo dài, bệnh tình cũng tương đối trâm trọng. Nếu tổn thương ở phần huyết, lại có bệnh biến xuất huyết, còn thấy cá mạch khâu nữa. Đây cũng là một loại thuộc chứng hư. Song bệnh biến của nội thương mệt mỏi rốt cuộc vẫn có thực tà. Như hỏa tà uất kết ở trong thì mạch phần nhiều cho thấy trầm thực. Đàm ẩm tích lại, phân nhiều cho thấy mạch hoạt. Ăn uô’ng tích tụ, phần nhiêu cho thấy mạch khấn. Âm hỏa nung náu ở trong, mạch cho thấy hoạt sác. Thấp tà lưu trệ, mạch cho thấy nhuyễn tế Thủy ấm đình trê, mạch phần nhiều thấy huyền. Âm hàn thịnh ở trong, mạch phần nhiều huyền khẩn. Bên ngoài kiêm phong tà thì mạch phù hoạt. Bên trong kiêm khí trệ thì mạch trầm hoạt Kiêm có thương thực thì mạch đoản tật (tức là mạch nhanh). Có thói quen goi mạch cực sác là mạch “Tật”, hoặc gọi là cực mạch (tức là mạch rất nhanh). Tóm lại, những kiêm chứng này của bệnh biến lao quyện là thường thấy trên lâm sàng.

Tần Hồ Mạch học.