MẠCH TƯỢNG CỦA SỐT RÉT (NGƯỢC TẬT)
Phiên âm:
Ngược mạch tự huyền, Huyền sác giả nhiệt. Huyền tri giả hàn, Đai tán giả triết. Tỉết tả hạ lỵ. Trâm tiếu hoat nhuơc. Thưc đại phù hồng. Phát nhiệt tắc ác. Ấu thổ phản vị. Phù hoạt giả xương. Huyền sác khấn sáp, Kết tràng giá vong (vong). Hoắc loạn chi hậu, Đai mạch vật nha. Quyết nghịch trì vi Thị tàc khả pha.
Dịch nghĩa:
Chứng ngược thì mạch huyền. Huyền sác là nhiệt. Huyền trì ấy hàn, Đai tán là tán. ỉa chảy kiết lỵ. Trầm tiếu hoat nhược. Thực đại, phù hồng Phát nhiệt là xấu. Nôn mửa phản vị Phù hoạt là lành. Huyền sác khấn sáp Kết tràng nguy nhanh. Triệu chứng hoắc loạn Mạch Đai chớ kinh. Quyết nghịch trì vi Là điêu đáng sợ.
Dịch theo lời giải:
Đoạn này nói về mạch chứng của ngược tật, ỉa chay, kiết lỵ, ẩu thổ hoắc loạn.
Người bị ngược tật (sốt rét – ngã nước! phán nhiêu xuất hiện mạch huyền. Nhưng vì ngược tật thuộc về bệnh biến hàn nhiệt bất hòa, nên khi thấy được mạch huyền, trước hết phải phân biệt rõ mạch đó là huyền sác hay huyền trì ? Huỳên mà sác là nhiệt tà thịnh, huỳên mà trì là hàn tà thịnh. Đó là yếu lĩnh biện chứng của ngược tật. Ngược tật xưa nay vốn phần nhiều là chứng thực tà, cho nên xuất hiện mạch thực của huyền trì, huyên sác, đều phu hợp với mạch chứng. Nếu bỗng nhiên xuất hiện mạch đại hoặc mạch tán, đó là mạch tượng rất hư. chưng tỏ tà khí vẫn chưa bị tiêu trừ mà chính khí thì đã suy kiệt. Chứng thực mà thấy mạch hư là tượng trưng cho điêu rất không hay.
Tiết tả tức là đau bụng đi ỉa chảy. Hạ lị tức là lị tật (kiết lị) Bất luận là tả hay lị, chủ yếu do công năng của trường vị trước hết bị hư tốn, chuyển hóa bất thường rồi sau đó sinh ra các chứng phong, thấp, hàn, nhiệt. Lúc này mạch trầm tiếu hoặc hoạt nhược, tức la sự phản ánh hư tốn của Vị tràng, cũng là điêu tất nhiên. Như mạch đập thực đại hoặc phù sác, thậm chí sốt nóng không rút. Chứng tỏ bệnh biến đang phát triển dữ dội, chính khí suy, tà khí thịnh triệu chứng này tương đối nghiêm trọng.
Ẩu thổ (nôn mửa) hoặc phản vị đều là bệnh biến của vị khí nghịch lên, tất dễ làm tốn thương tân dịch. Nếu mạch đập phù hoat, chứng tỏ tinh khí còn chưa bị tốn thương lớn, đó là hiện tượng tốt. Nếu mạch đập huỳên, sác, khấn, sáp, thậm chi đại tiện kiết lị ở đường ruột, khí bị hư tốn nhiêu tân dịch cũng khô kiệt, mà nhiệt tà thi vẫn chưa lui, chuyến hóa của bệnh biến này phân nhiêu là không tốt.
Hoắc loạn, phần nhiều do độc tà ô uế truyền nhiễm mà gây thành bệnh Miệng nôn trôn tháo (thượng thổ hạ tả), gây bệnh dữ dội, mạch hồng đại, tay chân ấm đều là tốt. Cho dù xuất hiện mạch đại gián đoan thì củng chi do công năng tỳ vị bị rối loạn, một lúc nào đó khí thanh trọc không phân biệt, quấy nhiễu mạch khí, làm cho mạch khí không đập đều Hơn tức mới như vậy, cho nên không thể vi thế mà kinh ngạc và ngỡ đó la triệu chứng chết. Nếu thấy hàn tay quyết lãnh (lạnh toát), mạch đập trì nhược, đó mới là dương khi suy kiệt, hàn tà quá thịnh, là triệu chứng không tốt.
